Acta Sanctorum auotquot toto orbe coluntur, 68 Bde., Anvers, Bruxelles 1643–1940 (2. Aufl. Venedig, 1734–1760; 3. Aufl. Paris 1863–1870; ND der 1. Aufl. Bruxelles 1966–71).
Liber epistularum Guidonis de Basochis, ed. Herbert Adolfsson, Stockholm 1969 (Acta Universitatis Stockholmiensis. Studia latina Stockholmiensia, 18).
Conciliorum oecumenicorum generaliumque decreta, Bd. 2: The General Councils of Latin Christendom, Tl. 1: From Constantinople IV to Pavia-Siena (869–1424), Tl. 2: From Basem to Lateran V (1431–1517), ed. Giuseppe Alberigo, Alberto Melloni, Turnhout 2006 (Corpus Christianorum Conciliorum Oecumenicorum Genereliumque Decreta, 2).
Anglia Pontificia. Subsidia 1: Collectiones epistolarum, ed. Rudolf Hiestand, Stefan Hirschmann, Göttingen 2011 (Regesta Pontificia Romanorum).
Aposcripta database. Lettres des papes, ed. Julien Théry, Orléans, 2017 (TELMA), URL: http://telma-chartes.irht.cnrs.fr/aposcripta.
Erwin Assmann, Friedrich Barbarossas Kinder, in: Deutsches Archiv 33 (1977), S. 435–472.
Antonii Augustini archiepiscopi Tarraconensis opera omnia quae multa adhibita diligentia colligi potuerunt, 8 Bde., Luccae 1765–1774.
Joseph Avril, L’évolution du synode diocésain, principalement dans la France du Nord, du Xe au XIIIe siècle, in: Peter A. Linehan (Hg.), Proceedings of the Seventh International Congress of Medieval Canon Law. Cambridge, 23–27 July 1984, Vatikanstadt 1988 (Monumenta iuris canonici, C/8), S. 305–325.
Gerhard Baaken, Die Altersfolge der Söhne Friedrich Barbarossas und die Königserhebung Heinrichs VI., in: Deutsches Archiv 24 (1968), S. 46–78 (ND in: ders., Imperium und Papsttum. Zur Geschichte des 12. und 13. Jahrhunderts. Festschrift zum 70. Geburtstag, hg. von Karl Augustin Frech, Ulrich Schmidt, Köln 1997, S. 1–30).
Etienne Baluze, Miscellanea novo ordine digesta et non paucis ineditis monumentis opportunisque animadversionibus aucta, ed. Joannes Dominicus Mansi, 4 Bde., Paris 1761–1764.
Etienne Baluze, Miscellaneorum liber I–VII, hoc est collectio veterum monumentorum quae hactenus latuerant in variis codicibus ac bibliothecis, 7 Bde., Paris 1678–1715.
The Letters of Arnul of Lisieux, ed. Frank Barlow, London 1939 (Camden Third Series, 61).
Dominique Barthélemy, Les deux âges de la seigneurie banale. Pouvoir et société dans la terre des sires de Coucy (milieu XIe–milieu XIIIe siècle), Paris 1984 (Publications de la Sorbonne. Série Histoire ancienne et médiévale, 12).
Robert-Henri Bautier, Anne de Kiev, reine de France, et la politique royale au XIe siècle: étude critique de la documentation, in: Revue des Études Slaves 57,4 (1985), S. 539–564 (ND in ders., Recherches sur l’histoire de la France médiévale. Des Mérovingiens aux premiers Capétiens, Aldershot 1991 [Variorum collected studies series, 351], Tl. X, S. 539–564).
Robert-Henri Bautier, Un recueil de textes pour servir à la biographie de l’archevêque de Reims, Hervé (Xe siècle). Son attribution à Flodoard, in: Charles Edmond Perrin (Hg.), Mélanges d’histoire du Moyen Âge dédiés à la mémoire de Louis Halphen, Paris 1951, S. 1–6.
Recueil des actes d’Eudes, roi de France (888–898), ed. Robert-Henri Bautier, Paris 1967 (Chartes et diplômes relatifs à l’histoire de France, 11).
Chronique de Saint-Pierre-le-Vif de Sens, dite de Clarius. Chronicon sancti Petri Vivi Senonensis, ed. Robert-Henri Bautier, Monique Gilles, Paris 1979 (Sources d’histoire médiévale, 12).
Aimoin de Fleury, Vie d’Abbon, abbé de Fleury (Vita et passio Sancti Abbonis), ed. Robert-Henri Bautier, Gillette Labory, in: L’Abbaye de Fleury en l’an mil, Paris 2004 (Sources d’histoire médiévale, 32).
Alfons Becker, Studien zum Investiturproblem in Frankreich. Papsttum, Königtum und Episkopat im Zeitalter der gregorianischen Kirchenreform (1049–1119), Saarbrücken 1955 (Schriften der Universität des Saarlandes, 17).
Jean Becquet, Le Bullaire de l’Ordre de Grandmont, in: Revue Mabillon 46 (1956), S. 82–93, 156–168, 189–201 (ND in: ders., Le Bullaire de l’Ordre de Grandmont. Extrait de la Revue Mabillon T. XLVI [1956] à LIII [1963], Ligué s. d.).
Jean Becquet, Le Bullaire de l’Ordre de Grandmont. Extrait de la Revue Mabillon T. XLVI [1956] à LIII [1963], Ligué s. d.
Scriptores ordinis Grandimontensis, ed. Jean Becquet, Turnhout 1968 (Corpus Christianorum. Continuatio Mediaevalis, 8).
Sonja Benner, Châlons-en-Champagne. Die Stadt, das Chorherrenstift Toussaint und das Umland bis zur Mitte des 14. Jahrhunderts, Trier 2003 (Trierer historische Forschungen, 55).
John F. Benton, Der Hof von Champagne als literarisches Zentrum (1961), in: Joachim Bumke (Hg.), Literarisches Mäzenatentum. Ausgewählte Forschungen zur Rolle des Gönners und Auftraggebers in der mittelalterlichen Literatur, Darmstadt 1982 (Wege der Forschung, 58), S. 168–231.
Roger Berger, Notes sur les évêques d’Arras antérieurs à 1300, in: Bulletin de la commission départementale d’histoire et d’archéologie du Pas-de-Calais 9 (1973), S. 167–174.
Recueil des chartes de l’abbaye de Cluny, ed. Auguste Bernard, Alexandre Bruel, 6 Bde., Paris 1876–1904 (Collection de documents inédits sur l’histoire de France, 1).
Augustin Berton, Courtenay et ses anciens seigneurs. Notes historiques, Paris 1999 (Monographies des villes et villages de France, 1755).
Bibliotheca hagiographica latina antiquae et mediae aetatis, 2 Bde., Bruxelles 1898–1901 (Subsidia hagiographica, 6)
Chartes du diocèse de Maurienne, ed. Alexis Billiet, Joseph Albrieux, Chambéry 1861 (Documents. Académie des Sciences, Belles-Lettres et Arts de Savoie, 2).
Concilia generalia, et provincialia, quaecunque reperiri potuerunt omnia. Item epistolae decretales, et Romanorum Pontificum vitae, ed. Severin Binius, Bd. 3,2, Köln 1606.
Concilia generalia, et provincialia, quaecunque reperiri potuerunt omnia. Item epistolae decretales, et Romanorum Pontificum vitae, ed. Severin Binius, Bd. 3,2, 2. erw. Aufl., Köln 1618.
Bernhard Bischoff, Vagantenlieder aus der Vaticana, in: Zeitschrift für romanische Philologie 50 (1930), S. 76–97.
Willem Blommaert, Robert d’Aire. Chancelier de Flandre, in: Handelingen der Maatschappij van Geschied- en Oudheidkunde te Gent 8 (1907–1908), S. 264–287.
Regesta Imperii IV. Lothar III. und ältere Staufer 1125–1197, 4. Abt.: Papstregesten 1124–1198, Tl. 4, Lfg. 1: 1181–1184, ed. Johann Friedrich Böhmer, Katrin Baaken, Ulrich Schmidt, Köln 2003.
Regesta Imperii IV. Lothar III. und ältere Staufer 1125–1197, 4. Abt.: Papstregesten 1124–1198, Tl. 4, Lfg. 2: 1184–1185, ed. Johann Friedrich Böhmer, Katrin Baaken, Ulrich Schmidt, Köln 2006.
Regesta Imperii I. Die Regesten des Kaiserreichs unter den Karolingern 751–918 (987), Bd. 2: Die Regesten des Westfrankenreichs und Aquitaniens, Tl. 1: Die Regesten Karls des Kahlen 840 (823)–877, Lfg. 1: 840 (823)–848, ed. Johann Friedrich Böhmer, Irmgard Fees, Köln 2007.
Regesta Imperii III. Salisches Haus 1024–1125, 5. Abt.: Papstregesten 1024–1058. Lfg. 2: 1046–1058, ed. Johann Friedrich Böhmer, Karl Augustin Frech, Köln 2011.
Regesta Imperii I. Die Regesten des Kaiserreichs unter den Karolingern 751–918 (926/962), Bd. 4: Papstregesten, 800–911, Tl. 2: 844–872, Lfg. 1: 844–858, ed. Johann Friedrich Böhmer, Klaus Herbers, Köln 1999.
Regesta Imperii I. Die Regesten des Kaiserreichs unter den Karolingern 751–918 (926/962), Bd. 4: Papstregesten, 800–911, Tl. 2: 844–872, Lfg. 2: 858–867, ed. Johann Friedrich Böhmer, Klaus Herbers, Wien, Köln, Weimar 2012.
Regesta Imperii I. Die Regesten des Kaiserreichs unter den Karolingern 751–918 (926/962), Bd. 4: Papstregesten, 800–911, Tl. 2: 844–872, Lfg. 3: 867–872, ed. Johann Friedrich Böhmer, Klaus Herbers, Köln, Weimar, Wien 2021.
Regesta Imperii III. Salisches Haus 1024–1125, Tl. 2: 1056–1125, 3. Abt.: Die Regesten des Kaiserreichs unter Heinrich IV. 1056 (1050)–1106, Lfg. 3: 1076–1085, ed. Johann Friedrich Böhmer, Gerhard Lubich, Köln 2016.
Regesta Imperii I. Die Regesten des Kaiserreichs unter den Karolingern 751–918, ed. Johann Friedrich Böhmer, Engelbert Mühlbacher, Johann Lechner, 2. Aufl., Innsbruck 1908.
Regesta Imperii IV. Lothar III. und ältere Staufer 1125–1197, 2. Abt.: Die Regesten des Kaiserreichs unter Friedrich I. 1152 (1122)–1190. Lfg. 3: 1168–1180, ed. Johann Friedrich Böhmer, Ferdinand Opll, Wien 2001.
Regesta Imperii II. Die Regesten des Kaiserreichs unter den Herrschern aus dem Sächsischen Hause 919–1024, 1. Abt.: Die Regesten des Kaiserreichs unter Heinrich I. und Otto I. 919–973, ed. Johann Friedrich Böhmer, Emil von Ottenthal, Innsbruck 1893.
Regesta Imperii IV. Lothar III. und ältere Staufer 1125–1197, 1. Abt.: Die Regesten des Kaissereichs unter Lothar III. und Konrad III, Tl. 1: Lothar III. 1125 (1075)–1137, ed. Johann Friedrich Böhmer, Wolfgang Petke, Köln 1994.
Regesta Imperii IV. Lothar III. und ältere Staufer 1125–1197, 4. Abt.: Papstregesten 1124–1198, Tl. 4, Lfg. 3: 1185–1187, Urban III. und Gregor VIII., ed. Johann Friedrich Böhmer, Ulrich Schmidt, Köln 2012.
Regesta Imperii IV. Lothar III. und ältere Staufer 1125–1197, 4. Abt.: Papstregesten 1124–1198, Tl. 4, Lfg. 4: 1187–1191, Clemens III., ed. Johann Friedrich Böhmer, Ulrich Schmidt, Köln 2014.
Regesta Imperii IV. Lothar III. und ältere Staufer 1125–1197, 4. Abt.: Papstregesten 1124–1198, Tl. 4, Lfg. 5: 1191–1195, Cölestin III., ed. Johann Friedrich Böhmer, Ulrich Schmidt, Köln 2018.
Regesta Imperii II. Sächsisches Haus 919–1024, 3. Abt.: Die Regesten des Kaiserreichs unter Otto III., ed. Johann Friedrich Böhmer, Mathilde Uhrliz, Wien 1956.
Regesta Imperii I. Die Regesten des Kaiserreichs unter den Karolingern 751–918 (926/962), Bd. 4: Papstregesten, 800–911, Tl. 3: 872–882, ed. Johann Friedrich Böhmer, Veronika Unger, Wien 2013.
Regesta Imperii I. Die Regesten des Kaiserreichs unter den Karolingern 751–918 (926/962), Bd. 3: Die Regesten des Regnum Italiae und der burgundischen Regna, Tl. 1: Die Karolinger im Regnum Italiae 840–887 (888), ed. Johann Friedrich Böhmer, Herbert Zielinski, Köln 1991.
Regesta Imperii I. Die Regesten des Kaiserreichs unter den Karolingern 751–918 (926/962), Bd. 3: Die Regesten des Regnum Italiae und der burgundischen Regna, Tl. 2: Das Regnum Italiae in der Zeit der Thronkämpfe und Reichsteilungen 888 (850)–926, ed. Johann Friedrich Böhmer, Herbert Zielinski, Köln 1998.
Regesta Imperii I. Die Regesten des Kaiserreichs unter den Karolingern 751–918 (926/962), Bd. 3: Die Regesten des Regnum Italiae und der burgundischen Regna, Tl. 3: Das Regnum Italiae vom Regierungsantritt Hugos von Vienne bis zur Kaiserkrönung Ottos des Großen (926–962), ed. Johann Friedrich Böhmer, Herbert Zielinski, Köln 2006.
Regesta Imperii II. Sächsische Zeit 919–1024, 5. Abt.: Papstregesten 911–1024, ed. Johann Friedrich Böhmer, Harald Zimmermann, Wien 1998.
Giovanni Battista Borino, Cencio del prefetto Stefano, l’attentatore di Gregorio VII, in: Studi Gregoriani 4 (1952), S. 373–440.
Egon Boshof, Das Erzstift Trier und seine Stellung zu Königtum und Papsttum im ausgehenden zehnten Jahrhundert. Der Pontifikat des Theoderich, Köln 1972 (Studien und Vorarbeiten zur Germania Pontificia, 4).
Die Regesten der Bischöfe von Passau, ed. Egon Boshof, 3 Bde., München 1992–2004 (Regesten zur bayerischen Geschichte, 1–3).
Adrian Hendrik Bredero, Etudes sur la Vita prima de saint Bernard, Rom 1960.
Émile Brouette, Le cartulaire du prieuré d’Aubigny-en-Artois, in: Augustiniana 12 (1962), S. 495–528.
Peter Browe, Die Judenmission im Mittelalter und die Päpste, Rom 1942 (Miscellanea historiae pontificiae, 8).
Raymond Brulet, Tournai, in: Luce Pietri (Hg.), Topographie chrétienne des cités de la Gaule, Bd. 14: Province ecclésiastique de Reims, Belgica secunda, Paris 2006, S. 107–116.
Clovis Brunel, Bulle sur papyrus de Benôit III pour l’abbaye de Corbie (855), Paris 1912 (Documents inédits sur l’abbaye, le comet et la ville de Corbie).
Michel Bur, Chronique ou Livre de fondation du monastère de Mouzon. Chronicon Mosomense seu Liber fundationis monasterii sanctae Mariae O. S. B. apud Mosomum in dioecesi Remensi, Paris 1989 (Sources d’histoire médiévale).
Michel Bur, La formation du comté de Champagne, v. 950–v. 1150, Nancy 1977 (Annales de l’Est. Mémoires, 54).
Michel Bur, Saint-Thierry et le renouveau monastique dans le diocèse de Reims au Xe siècle, in: ders. (Hg.), Saint-Thierry, une abbaye du VIe au XXe siècle. Actes du Colloque international d'histoire monastique, Reims-St.Thierry, 11 au 14 octobre 1976, Saint-Thierry 1979, S. 39–49.
Augustin Calmet, Histoire ecclésiastique et civile de Lorraine qui comprend ce qui s’est passé de plus mémorables dans l’archevêché de Trèves et dans les evêchez de Metz, Toul et Verdun depuis l’entrée de Jules César dans les Gaules jusqu’à la mort de Charles V, duc de Lorraine, arrivée en 1690, 3 Bde., Nancy 1728.
Augustin Calmet, Histoire de Lorraine qui comprend ce qui s’est passé de plus mémorables dans l’archevêché de Trèves et dans les evêchez de Metz, Toul et Verdun depuis l’entrée de Jules César dans les Gaules jusqu’à la cession de la Lorraine, arrivée en 1737 inclusivement, 7 Bde., 2. Aufl., Nancy 1745–1757.
Giuseppe Cappelletti, Le Chiese d’Italia dalla loro origine sino ai nostri giorni, 21 Bde., Venezia 1844–1870.
Otto Cartellieri, Abt Suger von Saint-Denis 1081–1151, Berlin 1898 (Historische Studien, 11).
Alexander Cartellieri, Philipp II. August, König von Frankreich, 4 Bde., Leipzig 1899–1922.
Erich Caspar, Geschichte des Papsttums. Von den Anfängen bis zur Höhe der Weltherrschaft, 2 Bde., Tübingen 1930–1933.
Concilium Duziacense I. anno Domini DCCCLXXI celebratum, cum aliis Hincmari utriusque opusculis, ed. Louis Cellot, Paris 1658.
Louis Antoine Clément Chaix de Lavarène, Bullaire de l’Auvergne depuis les origines de la diplomatique pontificale dans cette province jusqu’à la fin du XVIIIe siècle, in: Mémoires de l’Académie des sciences, belles-lettres et arts de Clermont-Ferrand 19 (1877), S. 23–134, 275–340, 447–496.
Monumenta pontificia Arverniae decurrentibus IX°, X°, XI°, XII° saeculis. Correspondance diplomatique des papes concernant l’Auvergne depuis le pontificat de Nicolas Ier jusqu’à celui d’Innocent III, ed. Louis Antoine Clément Chaix de Lavarène, Clermont-Ferrand 1878.
Chartae Galliae. Edition électronique: Institut de recherche et d’histoire des textes, Orléans 2014 (TELMA), URL: http://www.cn-telma.fr/chartae-galliae/index/.
Chartes originales antérieures à 1121 conservées en France, ed. Cédric Giraud, Jean-Baptiste Renault, Benoît-Michel Tock, Nancy, Orléans 2010 (TELMA), URL: http://telma.irht.cnrs.fr/outils/originaux/index/.
Christopher R. Cheney, English Bishops’ Chanceries, 1100–1250, Manchester 1950.
John of Salisbury’s Memoirs of the Papal Court, ed. Marjorie MacCallum Chibnall, London 1962 (Medieval texts).
Ordericus Vitalis Historia Ecclesiastica, ed. Marjorie MacCallum Chibnall, 6 Bde., Oxford 1969–1980.
Stanley A. Chodorow, Dishonest Litigation in the Church Courts, 1140–98, in: Kennetz Pennington, Robert Somerville (Hg.), Law, Church, and Society. Essays in Honor of Stephan Kuttner, Philadelphia 1977, S. 187–206.
Decretales ineditae saeculi duodecimi. From the papers of the late Walther Holtzmann, ed. Stanley A. Chodorow, Charles Duggan, Vatikanstadt 1982 (Monumenta iuris canonici, B/4).
Diplomatarium Danicum. Raekke 1, Bd. 3: Diplomer 1170–1199. Epistolae abbatis Willelmi de Paraclito, ed. Carl Andreas Christensen, Herluf Nielsen, Lauritz Weibull Kopenhagen 1976–1977.
Peter Classen, Rom und Paris: Kurie und Universität im 12. und 13. Jahrhundert, in: Peter Classen, Johannes Fried (Hg.), Studium und Gesellschaft im Mittelalter, Stuttgart 1983 (MGH Schriften, 29), S. 127–169.
The Letters of Lanfranc archbishop of Canterbury, ed. Helen Clover, Margaret Templeton Gibson, Oxford 1979 (Oxford medieval texts).
Bullarum privilegiorum ac diplomatum romanorum pontificum amplissima collectio, ed. Charles Cocquelines, 6 Bde., Rom 1739–1762.
Marvin Leonard Colker, Anecdota Mediaevalia, in: Traditio 17 (1961), S. 469–482.
Giles Constable, The Disputed Election at Langres in 1138, in: Traditio 13 (1957), S. 119–152.
Giles Constable, The letters of Peter the Venerable, Cambridge, Mass. 1967 (Harvard historical studies, 78).
Giles Constable, Monastic tithes from their origins to the twelfth century, Cambridge 1964 (Cambridge studies in medieval life and thought, NS 10).
Defensoris Locogiacensis monachi liber scintillarum, ed. Henri-Maria Rochais; Desiderii episcopi Cadurcensis epistulae, ed. Wilhelm Arndt; Vita sancti Desiderii episcopi Cadurcensis, ed. Bruno Krusch; Epistulae Austrasicae, ed. Wilhelm Gundlach; Aliaeque, ed. Bruno Krusch, Wilhelm Gundlach, Ludwig Traube, Turnhout 1957 (Corpus Christianorum. Series Latina, 117).
Patrice Cousin, Abbon de Fleury-sur-Loire. Un savant, un pasteur, un martyr à la fin du Xe siècle, Paris 1954.
The epistolae vagantes of pope Gregory VII, ed. Herbert Edward John Cowdrey, Oxford 1972 (Oxford medieval texts).
Herbert Edward John Cowdrey, Pope Gregory VII 1073–1085, London 1998.
Venerabilis Guiberti Abbatis B. Mariae de Novigento opera omnia, ed. Lucas d’Achery, Paris 1651.
Spicilegium sive collectio veterum aliquot scriptorum qui in Galliae Bibliothecis delituerant, ed. Lucas d’Achéry, 13 Bde., Paris 1655–1677.
Spicilegium sive collectio veterum aliquot scriptorum qui in Galliae Bibliothecis delituerant, ed. Lucas d’Achéry, Ludovicus Franciscus Joseph de la Barre, 3 Bde., 2. Aufl., Paris 1723.
Henry d’Arbois de Jubainville, Histoire des ducs et des comtes de Champagne depuis le Ve siècle jusqu’à la fin du Xe siècle, 7 Bde., Paris 1859–1869.
Cartulaire de l’abbaye de Gorze. Ms. 826 de la bibliothèque de Metz, ed. Armand d’Herbomez, Paris 1898 (Mettensia, 2).
Elzbieta Dabrowska, Alain Jacques, Arras, in: Luce Pietri (Hg.), Topographie chrétienne des cités de la Gaule, Bd. 14: Province ecclésiastique de Reims, Belgica secunda, Paris 2006, S. 85–96.
Anatole de Barthélemy, Notice historique sur la maison de Grandpré, in: Revue de Champagne et de Brie 9 (1880), S. 97–105.
Ignace de Coussemaker, Maison de lépreux Lez-Bourbourg, in: Annales du Comité Flamand de France 8 (1864–1865), S. 297–343.
Adrien de Florival, Étude historique sur le XIIe siècle. Barthélemy de Vir, évêque de Laon, Paris 1877.
De Oorkonden der Graven van Vlaanderen (Juli 1128–September 1191), ed. Thérèse de Hemptinne, Adriaan Verhulst, 3 Bde., 2. Aufl., Bruxelles 1988–2009 (Verzameling van de Akten der Belgische Vorsten/Recueil des actes des princes belges, 6).
Cartulaire général de Paris ou recueil de documents relatifs à l’histoire et à la topographie de Paris, ed. Robert de Lasteyrie, Bd. 1, Paris 1887 (Histoire générale de Paris).
Eugène de Lepinois, Recherches historiques et critiques sur l’ancien comté et les comtes de Clermont en Beauvoisis du XIe au XIIIe siècle, Beauvais 1877 (Mémoires de la Société académique d’archéologie, sciences et arts du département de l’Oise).
Auguste de Loisne, Dictionnaire topographique du département du Pas-de-Calais comprenant les noms de lieu anciens et modernes, Paris 1907.
Le cartulaire du chapitre d’Arras, ed. Auguste de Loisne, Arras 1896.
Claude de Vic, Joseph Vaissètte, Histoire générale de Languedoc, avec des notes et les pièces justificatives, composée sur les auteurs et les titres originaux, et enrichie de divers monumens, 5 Bde., Paris 1730–1745.
Claude de Vic, Joseph Vaissètte, Histoire générale de Languedoc, avec des notes et les pièces justificatives, composée sur les auteurs et les titres originaux, et enrichie de divers monumens, 10 Bde., 3. Aufl., Toulouse 1840–1846.
Paulus du Mesnil, Abrégé de la deffense des privileges de la noble et insigne Eglise de S. Martin de Tours, sujete sans moyen au S. Siege apostolique. Contre l’appel comme d’abus interjetté par messire Mathieu Isoré d’Hervault, conseiller du roy en ses conseils, archevêque de Tours, Paris 1709.
Henri-François Delaborde, Jean de Joinville et les seigneurs de Joinville. Suivi d’un catalogue de leurs actes, Paris 1894.
Pierre Delalande, Conciliorum Antiquorum Galliae a Iacobo Sirmondo editorum Supplementa nunc produnt, Paris 1666.
Cartulaire général de l’ordre des hospitaliers de Saint Jean de Jérusalem 1100–1310, ed. Joseph Delaville Le Roulx, 4 Bde., Paris 1894–1906.
Hippolyte Delehaye, Le légat Pierre de Pavie, chanoine de Chartres, in: Revue des questions historiques 51 (1892), S. 244–252.
Recueil des actes de Henri II, roi d’Angleterre et duc de Normandie, concernant les provinces françaises et les affaires de France, ed. Leopold Victor Delisle, Elie Berger, 3 Bde., Paris 1916–1927.
Bernard Delmaire, Le diocèse d’Arras de 1093 au milieu du XIVe siècle. Recherches sur la vie religieuse dans le nord de la France au Moyen Âge, 2 Bde., Arras 1994 (Mémoires de la Commission départementale des monuments historiques du Pas-de-Calais, 31).
Bernard Delmaire, Roland Delmaire, Les limites de la cité des Atrébates (nouvelle approche d’un vieux problème), in: Revue du Nord 72 (1990), S. 697–736.
Louis Demaison, Inventaire sommaire des archives départementales anterieures a 1790. Marne, Archives ecclésiastiques, Série G, Clergé seculier, Bd. I, Reims 1900.
Patrick Demouy, Genèse d’une cathédrale: les archevèques de Reims et leur Église aux XIe et XIIe siècles, Langres 2005.
Philippe Depreux, Zur Echtheit einer Urkunde Kaiser Ludwigs des Frommen für die Reimser Kirche (BM 801), in: Deutsches Archiv 48 (1992), S. 1–16.
Lettres d’Étienne de Tournai. Nouvelle édition, ed. Jules Desilve, Valenciennes, Paris 1893.
Pierre Desportes, Les archevêques de Reims et les droits comtaux aux Xe et XIe siècles, in: Économies et sociétés au Moyen Âge. Mélanges offerts à Edouard Perroy, Paris 1973 (Publications de la Sorbonne. Série Etudes 5), S. 79–89.
Pierre Desportes, Reims et les Rémois aux XIIIe et XIVe siècles, 2 Bde., Lille 1977.
Jean Devisse, Hincmar, archevêque de Reims, 845–882, 3 Bde., Genève 1975–1976 (Travaux d’histoire éthico-politique, 29).
Anselme Dimier, Les cisterciens de Vauclair et les prémontrés de Cuissy en litige au sujet d’un bois, in: Benoît Chauvin (Hg.), Mélanges à la mémoire du père Anselme Dimier, Bd. 1, Arbois 1987, S. 634.
Bibliographie générale de l’Ordre cistercien. Section 4,2–3, Personnes. Recueil de textes pour servir à l’histoire de S.Pierre II de Tarentaise, ed. Anselme Dimier, 2 Bde., Rochefort 1978 (La documentation cistercienne, 21,4,2–3).
Peter Dinzelbacher, Bernhard von Clairvaux. Leben und Werk des berühmtesten Zisterziensers, 2. Aufl., Darmstadt 2012.
Diplomata Belgica. Les sources diplomatiques des Pays-Bas méridionaux au Moyen Âge, ed. Thérèse de Hemptinne, Jeroen Deploige, Jean-Louis Kupper, Walter Prevenier, Bruxelles 2015, URL: https://www.diplomata-belgica.be/colophon_fr.html.
Duchesne, Louis, Les fastes épiscopaux de l’ancienne Gaule, 3 Bde., Paris 1907–1915.
Histoire de la maison de Chastillon-sur-Marne, avec les généalogies et armes des illustres familles de France et des Pays-Bas, lesquelles y ont été alliées. Le tout divisé en XII livres, et justifié par chartes, titres, arrêts, et autorisé par des plus fidèles historiens, ed. André Duchesne, Paris 1621.
Historiae Francorum Scriptores Coaetanei, Ab Ipsius Gentis Origine, Ad Pipinum Usque Regem. Quorum plurimi nunc primum ex variis Codicibus Mss. in lucem prodeunt: alii vero auctiores et emendatiores. Cum Epistolis Regum, Reginarum, Pontificum, Ducum, Comitum, Abbatum, et aliis veteribus Rerum Francicarum Monumentis, ed. André Duchesne, 5 Bde., Paris 1636–1649.
Cartulaires de l’église de Térouane, ed. Théodore Duchet, Arthur Giry, Saint-Omer 1881.
Actes des évêques de Laon des origines à 1151, ed. Annie Dufour-Malbezin, Paris 2001 (Documents, études et répertoires, 65).
Recueil des actes de Louis VI roi de France (1108–1137), ed. Jean Dufour, 4 Bde., Paris 1992–1994 (Chartes et diplômes relatifs à l’histoire de France, 14,1–4).
Recueil des actes de Robert Ier et de Raoul, rois de France (922–936), ed. Jean Dufour, Paris 1978 (Chartes et diplômes relatifs à l’histoire de France, 13).
Anne Josephine Duggan, Justinias’s Laws, not the Lord’s: Eugenius III and the learned laws, in: Iben Fonnesberg-Schmidt (Hg.), Pope Eugenius III (1145–1153): the first Cistercian pope, Amsterdam 2018 (Church, faith, and culture in the medieval West), S. 27–68.
The Correspondence of Thomas Becket, archbishop of Canterbury 1162–1170, ed. Anne Josephine Duggan, 2 Bde., Oxford 2000 (Oxford medieval texts).
Anne Duggan, Thomas Becket: A Textual History of His Letters, Oxford 1980.
Bruno Dumézil, Le baptême de Clovis, 24 décembre 505?, Paris 2019 (Les Journées qui ont fait la France).
Ernst Dümmler, Geschichte des ostfränkischen Reiches. Ludwig der Deutsche, 2 Bde., Berlin 1862.
František Dvornik, Le schisme de Photius. Histoire et légende, Paris 1950 (Unam sanctam, 19).
Otto Engelmann, Die päpstlichen Legaten in Deutschland bis zur Mitte des 11. Jahrhunderts, Marburg a. d. Lahn 1913.
Franz-Reiner Erkens, Die Trierer Kirchenprovinz im Investiturstreit, Köln 1987 (Passauer historische Forschungen, 4).
Paul Ewald, Die Papstbriefe der Britischen Sammlung, in: Neues Archiv 5 (1880), S. 274–414, 505–596.
Paul Ewald, Drei unedierte päpstliche Schreiben, in: Neues Archiv 8, (1883), S. 360–364.
Ludwig Falkenstein, Alexander III. und der Schutz unheilbar Kranker. Zu einem Streit in Épernay, in: Francia 38 (2011), S. 33–60.
Ludwig Falkenstein, Alexander III. und die Abtei Corbie. Ein Beitrag zum Gewohnheitsrecht exemter Kirchen im 12. Jahrhundert, in: Archivum Historiae Pontificiae 27 (1989), S. 85–196.
Ludwig Falkenstein, Alexandre III et Henri de France. Conformités et conflits, in: Rolf Grosse (Hg.), L’Église de France et la papauté (Xe–XIIIe siècle). Actes du XXVIe colloque historique franco-allemand organisé en coopération avec l’École nationale des chartes par l’Institut historique allemand de Paris (Paris, 17–19 octobre 1990). Die französische Kirche und das Papsttum (10.–13. Jahrhundert), Bonn 1993 (Studien und Dokumente zur Gallia Pontificia, 1), S. 103–176.
Ludwig Falkenstein, Alexandre III et la vacance d’un siège métropolitain: le cas de Reims, in: Jean-Marie Cauchies, Alain Marchandisse (Hg.), Sede vacante. La vacance du pouvoir dans l’Église du Moyen Âge, Bruxelles 2001 (Cahiers du Centre de recherches en histoire du droit et des institutions, 15), S. 3–37.
Ludwig Falkenstein, Analecta pontificia Cameracensia. Zu Datum und Inhalt mehrerer Mandate Alexanders III. betreffend Cambrai (1169–1172), in: Archivum Historiae Pontificiae 21 (1983), S. 35–78.
Ludwig Falkenstein, Appellationen an den Papst und Delegationsgerichtsbarkeit am Beispiel Alexanders III. und Heinrichs von Frankreich, in: Zeitschrift für Kirchengeschichte 97 (1986), S. 36–65.
Ludwig Falkenstein, Die Auswirkungen des alexandrinischen Schismas in Diözese und Kirchenprovinz Reims, in: Bernard Barbiche, Rolf Grosse (Hg.), Schismes, dissidences, oppositions. La France et le Saint-Siège avant Boniface VIII, Paris 2012 (Studien und Dokumente zur Gallia Pontificia, 7), S. 139–192.
Ludwig Falkenstein, Beispiele für Mischformen päpstlicher »Litterae« in der Kanzlei Alexanders III. Mit einer Liste bislang datierter Briefe und Mandate, in: Francia 41 (2014), S. 335–380.
Ludwig Falkenstein, Decretalia Remensia. Zu Daten und Inhalt einiger Dekretalen Alexanders III. für Empfänger in der Kirchenprovinz Reims, in: Filippo Liotta, Miscellanea Rolando Bandinelli Papa Alessandro III, Siena 1986, S. 153–215.
Ludwig Falkenstein, Des actes de juridiction pontificale effectues sans rescrit ou privilège de la chancellerie? Notes marginales sur les voyages d’Innocent II et d’Eugene III en France, in: Bernard Barbiche, Rolf Grosse (Hg.), Aspects diplomatiques des voyages pontificaux, Paris 2009 (Studien und Dokumente zur Gallia Pontificia, 6), S. 141–154.
Ludwig Falkenstein, Die Kirche der hl. Maria zu Aachen und Saint-Corneille zu Compiègne, in: Clemens M. M. Bayer, Theo Jülich, Manfred Huhl (Hg.), Celica Iherusalem. Festschrift für Erich Stephany, Köln 1986, S. 13–70.
Ludwig Falkenstein, Die beiden Versionen der Littera Alexanders III. JL 12116 (1171–1172) Sept. 9, in: Peter Landau, Jörg Müller (Hg.), Proceedings of the Ninth International Congress of Medieval Canon Law Munich, 13–18 July 1992, Vatikanstadt 1997 (Monumenta iuris canonici, C/10), S. 185–255.
Ludwig Falkenstein, Alexander III. und der Streit um die Doppelwahl in Châlons-sur-Marne (1162–1164), in: Deutsches Archiv 32 (1976), S. 444–494.
Ludwig Falkenstein, Ein vergessener Brief Alexanders III. an einen »Rex Hibernorum« (mit einer Liste der im »Codex Vaticanus reg. lat 179« überlieferten Papst- und Kurialkorrespondenz), in: Archivum Historiae Pontificiae 10 (1972), S. 107–160.
Ludwig Falkenstein, Zu Entstehungsort und Redaktor der Collectio Brugensis, in: Stanley A. Chodorow (Hg.), Proceedings of the eighth international congress of medieval canon law, Vatikanstadt 1992 (Monumenta iuris canonici, C/9), S. 117–162.
Ludwig Falkenstein, Étienne de La Chapelle als Vertrauter Ludwigs VII. und Delegat Alexanders III., in: Archivum Historiae Pontificiae 26 (1988), S. 375–392.
Ludwig Falkenstein, Das Grand Cartulaire der Abtei La Sauve Majeure und seine Papsturkunden, in: Francia 26,1 (1999), S. 155–183.
Ludwig Falkenstein, Guillaume aux Blanches Mains, archevêque de Reims et légat du Siège apostolique (1176–1202), in: Revue d’histoire de l’Église de France 91 (2005), S. 5–25.
Ludwig Falkenstein, Leistungsersuchen Alexanders III. aus dem ersten Jahrzehnt seines Pontifikates, in: Zeitschrift für Kirchengeschichte 102 (1991), S. 45–75, 175–208.
Ludwig Falkenstein, Les deux lettres pontificales du ms. 15 et la tradition manuscrite des lettres pontificales du chapitre de Reims (fin du XIe–début du XIIIe siècle), in: Patrick Corbet, Patrick Demouy (Hg.), Un homme, un livre au XIe siècle. Le prévôt Odalric et le manuscrit 15 de la Bibliothèque municipale de Reims, Reims 2015 (Travaux de l’Académie nationale de Reims, 182), S. 179–222.
Ludwig Falkenstein, Les privilèges et les lettres de la chancellerie pontificale dans le chartrier de Montier-en-Der (XIe et XIIe siècles), in: Patrick Corbet (Hg.), Les moines du Der 673–1790. Actes du Colloque International d’Histoire Joinville-Montier-en-Der, 1er–3 octobre 1998, Langres 2000, S. 259–294.
Ludwig Falkenstein, Lettres et privilèges pontificaux perdus adressés aux archevêques de Reims (XIe-XIIe siècle), in: Revue du Nord 86 (2004), S. 585–604.
Ludwig Falkenstein, »Modo blanditiis, modo terroribus.« Alexander III. zum Streit der Abtei Saint-Vaast mit dem Grafen Philipp von Flandern um das Haupt des hl. Jakobus, in: Klaus Herbers, Waldemar Könighaus (Hg.), Von Outremer bis Flandern. Miscellanea zur Gallia Pontificia und zur Diplomatik, Berlin 2013 (Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften in Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, N. F. 26), S. 101–190.
Ludwig Falkenstein, Nikolaus II. oder Paschalis II.? Zum Empfänger des Schreibens eines »Geruasius Remensis dictus episcopus«, in: Franz-Reiner Erkens, Hartmut Wolff (Hg.), Von Sacerdotium und Regnum. Geistliche und weltliche Gewalt im frühen und hohen Mittelalter. Festschrift für Egon Boshof zum 65. Geburtstag, Köln 2002 (Passauer historische Forschungen, 12), S. 675–704.
Ludwig Falkenstein, Zu verlorenen päpstlichen Privilegien und Schreiben: Palliumverleihungen an die Erzbischöfe von Reims (8.–12. Jahrhundert), in: Monika Gussone, Lotte Kéry (Hg.), Eloquentia copiosus. Festschrift für Max Kerner zum 65. Geburtstag, Aachen 2006, S. 181–224.
Ludwig Falkenstein, »Pontificalis maturitas vel modestia sacerdotalis?« Alexander III. und Heinrich von Frankreich in den Jahren 1170–72, in: Archivum Historiae Pontificiae 22 (1984), S. 31–88.
Ludwig Falkenstein, Radulf von Sarre als päpstlicher Delegat und seine Mitdelegaten, in: Richard Henry Helmholz, Paul Mikat, Jörg Müller u. a. (Hg.), Grundlagen des Rechts. Festschrift für Peter Landau zum 65. Geburtstag, Paderborn 2000, S. 301–332.
Ludwig Falkenstein, Die Sirmondsche Sammlung der 56 Litterae Alexanders III., in: Rudolf Hiestand (Hg.), Hundert Jahre Papsturkundenforschung, Göttingen 2003 (Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften in Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, 3,261), S. 267–334.
Ludwig Falkenstein, Die Ausgabe der Urkunden für die Abtei Homblières und die Abfolge mehrerer Litterae Alexanders III., in: Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Kanonistische Abteilung 78 (1992), S. 532–560.
Ludwig Falkenstein, Wilhelm vom Champagne, Elekt von Chartres (1164–1168), Erzbischof von Sens (1168/69–1176), Erzbischof von Reims (1176–1202), Legat des apostolischen Stuhles, im Spiegel päpstlicher Schreiben und Privilegien, in: Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Kanonistische Abteilung 89 (2003), S. 107–284.
Ludwig Falkenstein, Zu den Anfängen der Regularkanonikerkommunität in Cheminon (Marne), in: Revue Mabillon, N. S. 12 (2001), S. 5–43.
Ludwig Falkenstein, Zur Geschichte der Stadt Châlons-en-Champagne im Mittelalter, in: Francia 35 (2008), S. 527–537.
Édouard Favre, Eudes, comte de Paris et roi de France 882–898, Paris 1893 (Bibliothèque de l’École des Hautes Études. 4e Section. Sciences Historiques et Philologiques, 99).
Augustin Fliche, Le règne de Philippe Ier, roi de France (1060–1108), Paris 1912.
Augustin Fliche, La réforme grégorienne, 3 Bde., Louvain 1924–1937 (Spicilegium sacrum Lovaniense, 6, 9, 16).
Die Papstwahl unter den Ottonen. Nebst ungedruckten Papst- und Kaiserurkunden des IX. und X. Jahrhunderts, darunter das Privilegium Leos VIII für Otto I. Aus einer Trierer Handschrift, ed. Heinrich Joseph Floss, Freibung i. Br. 1858.
Codex constitutionum quas summi pontifices ediderunt in solemni canonizatione sanctorum, ed. Giusto Fontanini, Rom 1729.
Raymonde Foreville, L’église et la royauté en Angleterre sous Henri II Plantagenet (1154–1189), Paris 1943.
Linda Fowler-Magerl, Ordo iudiciorum vel ordo iudiciarius. Begriff und Literaturgattung, Frankfurt a. M. 1984 (Ius Commune. Sonderhefte, 19).
Gérard Fransen, Les collections canoniques, Turnhout 1973 (Typologie des sources du Moyen Âge occidental, 10).
Corpus documentorum inquisitionis haereticae pravitatis Neerlandicae. Verzameling van stukken betreffende de pauselijke en bisschoppelijke inquisitie in de Nederlanden, ed. Paul Frédéricq, 3 Bde., Gent 1889–1906 (Hoogeschool van Gent, Werken van den practischen leergang voor vaderlandsche geschiedenis, 1, 5, 10).
Germanicarum rerum scriptores aliquot insignes, hactenus incogniti, ed. Marquard Freher, 3 Bde., 2. Aufl., Francofvrti 1624–1637.
Johannes Fried, Ludwig der Fromme, das Papsttum und die fränkische Kirche, in: Peter Godman, Roger Collins (Hg.), Charlemagne’s heir. New perspectives on the reign of Louis the Pious (814–840), Oxford 1990, S. 231–273.
Die Canones-Sammlungen zwischen Gratian und Bernhard von Pavia, ed. Emil Friedberg, Leipzig 1897.
Quinque Compilationes antiquae nec non Collectio canonum Lipsiensis, ed. Emil Friedberg, Leipzig 1882.
Adrien Friedmann, Paris, ses rues, ses parroises du Moyen Âge à la révolution. Origine et évolution des circonscriptions paroissiales, Paris 1959.
Horst Fuhrmann, Einfluß und Verbreitung der pseudoisidorischen Fälschungen. Von ihrem Auftauchen bis in die neuere Zeit, 3 Bde., Stuttgart 1972–1974 (MGH Schriften, 24).
Horst Fuhrmann, Studien zur Geschichte mittelalterlicher Patriarchate, in: Zeitschrift der Savigny-Stiftung für Rechtsgeschichte. Kanonistische Abteilung 40 (1954), S. 1–84.
Michèle Gaillard, Jean-Pierre Jorrand, Laon, in: Luce Pietri (Hg.), Topographie chrétienne des cités de la Gaule, Bd. 14: Province ecclésiastique de Reims, Belgica secunda, Paris 2006, S. 163–170.
Gallia Pontificia 1. Diocèse de Besançon, ed. Bernard de Vregille, René Locatelli, Gérard Moyse, Göttingen 1998 (Regesta Pontificum Romanorum).
Gallia Pontificia 3. Province ecclésiastique de Vienne. Tome 1: Diocèse de Vienne, ed. Beate Schilling, Göttingen 2006 (Regesta Pontificum Romanorum).
Gallia Pontificia 3. Province ecclésiastique de Vienne. Tome 3: Diocèses de Die et de Viviers, ed. Beate Schilling, Göttingen 2006 (Regesta Pontificum Romanorum).
Gallia Christiana, in provincias ecclesiasticas distributa; in qua series et historia archiepiscoporum, episcoporum et abbatum regionum omnium quas vetus Gallia complectebatur, ab origine Ecclesiarum ad nostra tempora deducitur, et probatur ex authenticis instrumentis ad calcem appositis, 16 Bde., Paris 1715–1865.
Klaus Ganzer, Die Entwicklng des auswärtigen Kardinalats im hohen Mittelalter. Ein Beitrag zur Geschichte des Kardinalkollegiums vom 11. bis 13. Jahrhunderts, Tübingen 1963 (Bibliothek des Deutschen Historischen Instituts in Rom, 26).
Constitutiones Concilii quarti Lateranensis una cum Commentariis glossatorum, ed. Antonio García y García, Vatikanstadt 1981 (Monumenta iuris canonici, A/2).
Opere di San Bernardo, ed. Ferruccio Gastaldelli, 8 Bde., Mailand 1984–2021.
Jean Gaudemet, Le gouvernement de l’Église à l’époque classique, Paris 1979 (Histoire du droit et des institutions de l’Église en Occident, 8).
Heinrich Gaul, Manasses I., Erzbischof von Reims. Ein Lebensbild aus der Zeit der gregorianischen Reformbestrebungen in Frankreich. Teil 1. Der unbekannte Manasses der ersten Jahre (1069 bis Frühjahr 1077), Essen 1940.
Germania Pontificia 10: Provincia Treverensis. Pars 1: Archidioecesis Treverensis, ed. Egon Boshof, Göttingen 1992 (Regesta Pontificum Romanorum).
Germania Pontificia 4: Provincia Maguntinensis. Pars 4: S. Bonifatius, Archidiocesis Maguntinensis, Abbatia Fuldensis, ed. Hermann Jakobs, Göttingen 1978 (Regesta Pontificum Romanorum).
Germania Pontificia 5,1: Provincia Maguntinensis. Pars 5: Dioeceses Patherbrunnensis et Verdensis, ed. Hermann Jakobs, Göttingen 2003 (Regesta Pontificum Romanorum).
Germania Pontificia 5,2: Provincia Maguntinensis. Pars 6: Dioeceses Hildesheimensis et Halberstadensis, Appendix Saxonia, ed. Hermann Jakobs, Berlin 2005 (Regesta Pontificum Romanorum).
Germania Pontificia 6: Provincia Hammaburgo-Bremensis, ed. Wolfgang Seegrün, Theodor Schieffer, Berlin 1981 (Regesta Pontificum Romanorum).
Germania Pontificia 7: Provincia Coloniensis. Pars 1: Archidioecesis Coloniensis, ed. Theodor Schieffer, Göttingen 1986 (Regesta Pontificum Romanorum).
Germania Pontificia 9: Provincia Coloniensis. Pars 3: Dioceses Traiectensis, Monasteriensis, Osnabrugensis et Mindensis, ed. Theodor Schieffer, Göttingen 2003 (Regesta Pontificum Romanorum).
Urkundenbuch des Hochstifts Meissen. Im Auftrage der Königlich Sächsischen Staatsregierung, ed. Ernst Gotthelf Gersdorf, Bd. 1, Leipzig 1864 (Codex diplomaticus Saxoniae regiae, 1).
Jean-Pierre Gerzaguet, L’abbaye féminine de Denain, des origines à la fin du XIIIe siècle. Histoire et chartes, Turnhout 2008 (ARTEM, 10).
Les chartes de l’abbaye d’Anchin: 1079–1201, ed. Jean-Pierre Gerzaguet, Turnhout 2005 (ARTEM, 6).
Frank D. Gillard, The Apostolicity of Gallic Churches, in: The Harvard Theological Review 68 (1975), S. 17–33.
Geoffroy de Vendôme, Œuvres, ed. Geneviève Giordanego, Turnhout 1996 (Sources d’histoire médiévale)
Le registre de Lambert, évêque d’Arras (1093–1115), ed. Claire Giordanengo, Paris 2007 (Sources d’histoire médiévale, 34).
Lettres d’Yves de Chartres, ed. Geneviève Giordanengo, Orléans 2017 (TELMA), URL: http://telma-chartes.irht.cnrs.fr/yves-de-chartres/page/introduction.
Dieter Girgensohn, Das Pisaner Konzil von 1135 in der Überlieferung des Pisaner Konzils von 1409, in: Festschrift für Hermann Heimpel zum 70. Geburtstag am 19. September 1971, Bd. 2, Göttingen 1972 (Veröffentlichungen des Max-Plancks-Instituts für Geschichte, 36), S. 1063–1100.
Die Kanonessammlung des Kardinals Deusdedit, ed. Victor Wolf von Glanvell, Paderborn 1905.
Helmut Gleber, Papst Eugen III. (1145–1153) unter besonderer Berücksichtigung seiner politischen Tätigkeit, Jena 1936 (Beiträge zur mittelalterlichen und neueren Geschichte, 6).
Hans Goetting, Das Bistum Hildesheim 3: Die Hildesheimer Bischöfe von 815 bis 1221 (1227), Berlin, New York 1984 (Germania Sacra, N. F. 20).
Cartulaire de l’abbaye d’Orval, depuis l’origine de ce monastère jusqu’à l’année 1365 inclusivement, époque de la réunion du comté de Chiny au duché de Luxembourg, ed. Hippolyte Goffinet, Bruxelles 1879 (Commission royale d’histoire. Publications in-quarto, 21,2).
Theodor Gottlob, Der abendländische Chorepiskopat, Amsterdam 1963 (Kanonistische Studien und Texte, 1).
Recueil des actes de Louis II le Bègue, Louis III et Carloman II, rois de France 877–884, ed. Félix Grat, Jacques de Font-Réaulx, Paris 1978 (Chartes et diplômes relatifs à l’histoire de France, 12).
Les Annales de Saint-Bertin, ed. Félix Grat, Jeanne Vieilliard, Suzanne Clémencet, Paris 1964 (Société de l’histoire de France. Publications, 95).
Louis-Charles Grellet-Balguerie, Cartulaire du prieuré conventuel de Saint-Pierre de La Réole en Bazadais du IXe au XIIe siècle, in: Archives historiques du Département de la Gironde 5 (1863), S. 99–186.
Georg Gresser, Die Synoden und Konzilien in der Zeit des Reformpapsttums in Deutschland und Italien von Leo IX. bis Calixt II. 1049–1123, Paderborn u. a. 2006 (Konziliengeschichte. Reihe A. Darstellungen).
Papsturkunden in Frankreich. N. F. 9: Diözese Paris II: Abtei Saint-Denis, ed. Rolf Grosse, Göttingen 1998 (Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften in Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, 3. Folge, 225).
Hans Grotz, Erbe wider Willen. Hadrian II. (867–872) und seine Zeit, Wien 1970.
Maurits Gysseling, Toponymisch Woordenboek van Belgie, Nederland, Luxemburg, Noord-Frankrijk en West-Duitsland (voor 1226), 2 Bde., Gent 1960 (Bouwstoffen en Studien voor de geschiedenis en de lexicografie van het Nederlands, 6,1–2).
Die Register Innocenz’ III, Bd. 8: 8. Pontifikatsjahr 1205/1206, ed. Othmar Hageneder, Andrea Sommerlechner, Wien 2001 (Publikationen des Historischen Instituts beim Österreichischen Kulturinstitut in Rom, 2. Abt., Quellen, Reihe 1).
Die Register Innocenz’ III, Bd. 1: 1. Pontifikatsjahr 1198–1199. Texte, ed. Othmar Hageneder, Anton Haidacher, Graz u. a. 1964 (Publikationen des Historischen Instituts beim Österreichischen Kulturinstitut in Rom, 2. Abt., Quellen, Reihe 1).
Die Register Innocenz’ III. 2. Pontifikatsjahr, 1188/1200. Texte, ed. Othmar Hageneder, Werner Maleczek, Alfred A. Strnad, Rom, Wien 1979 (Publikationen des Österreichischen Kulturinstituts in Rom. 2. Abt., Quellen, Reihe 1).
Cartulaire de l’église abbatiale de Notre-Dame de Boulogne-sur-Mer, ordre de Saint-Augustin 1067–1567, ed. Daniel Haigneré, in: Mémoires de la société académique de l’arrondissement de Boulogne-sur-Mer 13 (1882–1886), S. 89–360.
Les chartes de Saint-Bertin. D’après le grand cartulaire de dom Charles-Joseph Dewitte, dernier archiviste de ce monastère, ed. Daniel Haigneré, 4 Bde., Saint-Omer 1886–1899.
Recueil des chartes de l’abbaye de Stavelot-Malmedy, ed. Joseph Halkin, Charles Gustave Roland, 2 Bde., Bruxelles 1909–1930 (Commission royale d’histoire. Publications in-quarto, 36,1–2).
Recueil des actes de Lothaire et de Louis V rois de France (954–987), ed. Louis Halphen, Ferdinand Lot, Paris 1908 (Chartes et diplômes relatifs à l’histoire de France, 2).
Karl Hampe, Zum Streite Hincmars von Reims mit seinem Vorgänger Ebo und dessen Anhängern, in: Neues Archiv 23 (1898), S. 180–195.
Wilfried Hartmann, Fälschungsverdacht und Fälschungsnachweis im früheren Mittelalter, in: Fälschungen im Mittelalter. Internationaler Kongreß der Monumenta Germaniae Historica München, 16.–19. September 1986, Bd. 2: Gefälschte Rechtstexte. Der bestrafte Fälscher, Hannover 1988 (MGH Schriften, 33,2), S. 110–127.
Wilfried Hartmann, Das Sendhandbuch des Regino von Prüm. Unter Benutzung der Edition von F. W. H. Wasserschleben, Darmstadt 2004 (Ausgewählte Quellen zur deutschen Geschichte des Mittelalters, 42).
Wilfried Hartmann, Die Synoden der Karolingerzeit im Frankenreich und in Italien, Paderborn 1989 (Konziliengeschichte. Reihe A. Darstellungen).
The letters of Peter of Celle, ed. Julian P. Haseldine, Oxford 2001 (Oxford medieval texts).
Lettres de Gerbert (983–997), ed. Julien Havet, Paris 1889 (Collection de textes pour servir à l’étude et à l’enseignement de l’histoire, 6).
Karl Joseph Hefele, Henri Leclercq, Histoire des conciles d'après les documents originaux, 11 Bde., Paris (1907–1952).
Ernst-Dieter Hehl, Erzbischof Ruotbert von Trier und der Reimser Streit, in: ders., Hubertus Seibert, Franz Staab (Hg.), Deus qui mutat tempora. Menschen und Institutionen im Wandel des Mittelalters. Festschrift für Alfons Becker zu seinem fünfundsechzigsten Geburtstag, Sigmaringen 1987, S. 55–68.
Klaus Herbers, Papst Leo IV. und das Papsttum in der Mitte des 9. Jahrhunderts. Möglichkeiten und Grenzen päpstlicher Herrschaft in der späten Karolingerzeit, Stuttgart ²2017 (Päpste und Papsttum, 27).
Peter Herde, Audientia litterarum contradictarum. Untersuchungen über die päpstlichen Justizbriefe und die päpstliche Delegationsgerichtsbarkeit vom 13. bis zum Beginn des 16. Jahrhunderts. 2 Bde., Tübingen 1970 (Bibliothek des Deutschen Historischen Instituts in Rom, 31–32).
Peter Herde, Römisches und kanonisches Recht bei der Verfolgung des Fälschungsdelikts im Mittelalter, in: Traditio 21 (1965), S. 291–362.
Rudolf Hiestand, Byzanz und das »Regnum Italicum« im 10. Jahrhundert. Ein Beitrag zur ideologischen und machtpolitischen Auseinandersetzung zwischen Osten und Westen, Zürich 1964 (Geist und Werk der Zeiten. Arbeiten aus dem Historischen Seminar der Universität Zürich, 9).
Rudolf Hiestand, Konrad von Wittelsbach und Wilhelm von Champagne oder Mainz, Reims und die Kurie am Ende des 12. Jahrhunderts, in: Heinz Finger (Hg.), Bischöfe, Klöster, Universitäten und Rom. Gedenkschrift für Josef Semmler (1928–2011), Köln 2012 (Libelli Rhenani, 41), S. 83–146.
Rudolf Hiestand, Kardinalbischof Matthäus von Albano, das Konzil von Troyes und die Entstehung des Tempelordens, in: Zeitschrift für Kirchengeschichte 99 (1988), S. 295–325.
Rudolf Hiestand, Von Troyes – oder Trier? – nach Reims. Zur Generalsynode Eugens III. im Frühjahr 1148, in: Joachim Dahlhaus, Armin Kohnle (Hg.), Papstgeschichte und Landesgeschichte. Festschrift für Hermann Jakobs zum 65. Geburtstag, Köln, Weimar, Wien 1995 (Archiv für Kulturgeschichte, Beiheft 39), S. 329–348.
Charles Higounet, Champart, in: Lexikon des Mittelalters, Bd. 2, München, Zürich 1983, Sp. 1689.
Grand cartulaire de La Sauve-Majeure, ed. Charles Higounet, Arlette Higournet-Nadal, 2 Bde., Bordeaux 1996 (Études et documents d’Aquitaine, 8).
Decretales Pseudo-Isidorianae et Capitula Angilramni, ed. Paul Hinschius, Leipzig 1863.
Eduard Hlawitschka, Lotharingien und das Reich an der Schwelle der deutschen Geschichte, Stuttgart 1968 (MGH Schriften, 21).
Eduard Hlawitschka, Textkritisches zur Series abbatum Flaviniacensium, in: Georg Droege, Peter Schöller, Rudolf Schützeichel u. a. (Hg.), Landschaft und Geschichte. Festschrift für Franz Petri zu seinem 65. Geburtstag am 22. Februar 1968, Bonn 1970, S. 250–265.
Die Admonter Briefsammlung. Nebst ergänzenden Briefen, ed. Günther Hödl, Peter Classen, München 1983 (MGH Briefe der deutschen Kaiserzeit, 6).
Walther Holtzmann, Die Beziehungen Urbans II. zu Frankreich, Diss. phil. masch. Heidelberg 1920.
Walther Holtzmann, La »collectio Seguntina« et les décrétales de Clément III et de Célestin III, in: Revue d’histoire ecclésiastique 50 (1955), S. 400–453.
Walther Holtzmann, Zur Geschichte des Investiturstreits (Englische Analekten 2). 4: Eine Bannsentenz des Konzils von Reims 1119, in: Neues Archiv 50 (1935), S. 301–319.
Walther Holtzmann, Kanonistische Ergänzungen zur Italia pontificia I–IV, in: Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken 37 (1957), S. 55–102; Kanonistische Ergänzungen zur Italia pontificia V–X, in: Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken 38 (1958), S. 67–175.
Walther Holtzmann, Zur päpstlichen Gesetzgebung über die Juden im 12. Jahrhundert, in: Festschrift Guido Kisch, Rechtshistorische Forschungen anläßlich des 60 Geburtstags dargebracht von Freunden, Kollegen und Schülern, Stuttgart, 1955, S. 217–235.
Walther Holtzmann, Papsturkunden in England, 3 Bde., Göttingen 1930–1952 (Abhandlungen der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, N. F. 25,1–2; 3. Folge, 14–15; 3. Folge, 33).
Supplementum patrum complectitur multa ss. patrum, conciliorum, scriptorumque ecclesiasticorum opera, quæ primum e ms. codicibus eruit, notis & dissertationibus illustravit, ed. Jacobus Hommey, Paris 1686.
Michael Horn, Studien zur Geschichte Papst Eugens III. (1145–1153), Frankfurt a. M. u. a. 1992 (Europäische Hochschulschriften. Reihe III. Geschichte und ihre Hilfswissenschaften, 508).
Jacques Hourlier, Anselme de Saint-Remy: histoire de la dédicace de Saint-Remy, in: La Champagne bénédictine. Contribution à l’année saint Benoît (480–1980), Reims 1981 (Travaux de l’Académie Nationale de Reims, 160), S. 179–297.
Rudolf Hüls, Kardinäle, Klerus und Kirchen Roms 1049–1130, Tübingen 1977 (Bibliothek des Deutschen Historischen Instituts in Rom, 48).
Volkhard Huth, Erzbischof Arnulf von Reims und der Kampf um das Königtum im Westfrankenreich. Zugleich ein Beitrag zur Geschichte der Remigius-Fälschungen, in: Francia 21,1 (1994), S. 85–124.
Herimannus Abbas, Liber de restavratione ecclesie Sancti Martini Tornacensis, ed. Robert Burchard Constantijn Huygens, Turnhout 2010 (Corpus Christianorum. Continuatio mediaevalis, 236).
Monumenta Vizeliacensia. Textes relatifs à l’histoire de l’abbaye de Vézelay, ed. Robert Burchard Constantijn Huygens, 2 Bde., Turnhout 1976–1980 (Corpus Christianorum. Continuatio mediaevalis, 42).
Nicolas-Norbert Huyghebaert, Saint Arnould de Soissons et la consécration de l’église du prieuré de Coincy (1082), in: Analecta Bollandiana 85 (1967), S. 317–329.
Urkundenbuch des Erzstifts Magdeburg, Tl. 1, ed. Friedrich Israel, Walter Möllenberg, Magdeburg 1937 (Geschichtsquellen der Provinz Sachsen und des Freistaates Anhalt, N. R. 18).
Italia Pontificia 7: Venetiae et Histria, pars 1: Provincia Aquileiensis, ed. Paul Fridolin Kehr, Berlin 1961 (Regesta Pontificum Romanorum).
Regesta Pontificum Romanorum ab condita ecclesia ad annum post Christum natum MCXCVIII, ed. Philipp Jaffé, Berlin 1851.
Regesta pontificum Romanorum ab condita ecclesia ad annum post Christum natum MCXCVIII, ed. Philipp Jaffé, Klaus Herbers, 4 Bde., 3. Aufl., Göttingen 2016–2020.
Ordines coronationis Franciae. Texts and Ordines for the Coronation of Frankish and French Kings and Queens in the Middle Ages, ed. Richard A. Jackson, 2 Bde., Philadelphia 1995–2000 (The Middle Ages series).
Peter Christian Jacobsen, Flodoard von Reims. Sein Leben und seine Dichtung »De triumphis Christi«, Leiden, Köln 1978 (Mittellateinische Studien und Texte, 10).
Louis Jacquemin, Annales de la vie de Joscelin de Vierzi, 57e éveque de Soissons (1126–1152), in: Achille Luchaire (Hg.), Quatrièmes mélanges d’histoire du Moyen Âge, Paris 1904 (Bibliothèque de la faculté des lettres, 18), S. 1–161.
Wilhelm Janssen, Die päpstlichen Legaten in Frankreich. Vom Schisma Anaklets II. bis zum Tode Coelestins III. (1130–1198), Köln 1961 (Kölner historische Abhandlungen, 6).
Petri Abbatis Cellensis primum, deinde S. Remigii apud Remos ac demum Episcopi Carnotensis, Opera Omnia, ed. Ambrose Janvier, Paris 1671.
Fulcoii Beluacensis Vtriusque de Nuptiis Christi et Ecclesiae Libri Septem, ed. Mary Isaac Jogues Rousseau, Washington 1960 (Studies in Medieval and Renaissance Latin Language and Literature, 22).
Hugh the Chanter, The History of the Church of York: 1066–1127, ed Charles Johnson, M. Brett, C. N. L. Brooke, and M. Winterbottom, Oxford 1990 (Oxford Medieval Texts).
Jochen Johrendt, Papsttum und Landeskirchen im Spiegel der päpstlichen Urkunden (896–1046), Hannover 2004 (MGH Studien und Texte, 33).
Alice H. M. Jones, Philip Grierson, John Anthony Crook, The Authenticity of the Testamentum S. Remigii, in: Revue belge de philologie et d’histoire 35 (1957), S. 356–373.
Reinhold Kaiser, Bischofsherrschaft zwischen Königtum und Fürstenmacht. Studien zur bischöflichen Stadtherrschaft im westfranzösischen Reich im frühen und hohen Mittelalter, Bonn 1981 (Pariser historische Studien, 17).
Reinhold Kaiser, Bistumsgründungen im Merowingerreich im 6. Jahrhundert, in: Rudolf Schieffer (Hg.), Beiträge zur Geschichte des Regnum Francorum. Referate beim Wissenschaftlichen Colloquium zum 75. Geburtstag von Eugen Ewig am 28. Mai 1988, Sigmaringen 1990 (Beihefte der Francia, 22), S. 9–39.
Paul Fridolin Kehr, Die ältesten Papsturkunden Spaniens, Berlin 1926 (Abhandlungen der Preußischen Akademie der Wissenschaften, phil.-hist. Kl., 1926,2) (ND in ders., Ausgewählte Schriften, hg. von Rudolf Hiestand, Bd. 2, Göttingen 2005, [Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, 3. Folge, 250], S. 943–1002).
Paul Fridolin Kehr, Diplomatische Miszellen IV. Die Scheden des Panvinius, in: Nachrichten von der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse (1901), S. 1–26 (ND in: ders. [Hg.], Papsturkunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, Bd. 3, Vatikanstadt 1977 [Acta Romanorum Pontificum, 3], S. 1–26).
Paul Fridolin Kehr, Nachträge zu den Papsturkunden Italiens IV, in: Nachrichten von der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse (1910), S. 229–288. (ND in: ders. [Hg.], Papsturkunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, Bd. 5, Vatikanstadt 1977 [Acta Romanorum Pontificum, 5], S. 227–286).
Paul Fridolin Kehr, Papsturkunden in Padova, Ferrara, Bologna nebst einem Nachtrag über die Papsturkunden in Venedig, in: Nachrichten von der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse (1897), S. 349–389 (ND in: ders. [Hg.], Papsturkunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, Bd. 1, Vatikanstadt 1977 [Acta Romanorum Pontificum, 1], S. 137–178).
Paul Fridolin Kehr, Papsturkunden in Piemont. Bericht über die Forschungen von L. Schiaparelli, in: Nachrichten von der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse (1901), S. 117–170 (ND in: ders. [Hg.], Papsturkunden in Italien. Reiseberichte zur Italia Pontificia, Bd. 3, Vatikanstadt 1977 [Acta Romanorum Pontificum, 3], S. 87–140).
Paul Fridolin Kehr, Papsturkunden in Spanien. Vorarbeiten zur Hispania pontificia, Bd. 1: Katalanien, Berlin 1926 (Abhandlungen der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, N. F. 18,2).
Paul Fridolin Kehr, Papsturkunden in Spanien. Vorarbeiten zur Hispania pontificia, Bd. 2: Navarra und Aragon, Berlin 1928 (Abhandlungen der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, N. F. 22,1).
Lotte Kéry, Die Errichtung des Bistums Arras 1093/1094, Sigmaringen 1994 (Beihefte der Francia, 33).
Walther Kienast, Deutschland und Frankreich in der Kaiserzeit (900–1270). Weltkaiser und Einzelkönige, 3 Bde., Stuttgart 1974–1975 (Monographien zur Geschichte des Mittelalters, 9,1–3).
Armin Kohnle, Abt Hugo von Cluny 1049–1109, Sigmaringen 1993 (Beihefte der Francia, 32).
Hans-Henning Kortüm, Zur päpstlichen Urkundensprache im frühen Mittelalter. Die päpstlichen Privilegien 896–1046, Sigmaringen 1995 (Beiträge zur Geschichte und Quellenkunde des Mittelalters, 17).
Bruno Krusch, Reimser Remigius-Fälschungen, in: Neues Archiv 20 (1895), S. 509–568.
Jean-Louis Kupper, Notger de Liège (972–1008), Bruxelles 2015 (Mémoire de la Classe des Lettres. Collection in-8°. Académie Royale de Belgique, 4,11, no 2107).
Jean-Louis Kupper, Raoul de Zähringen, évêque de Liège 1167–1191. Contribution à l’histoire de la politique impériale sur la Meuse moyenne, Bruxelles 1974 (Mémoire de la Classe des Lettres. Collection in -8°. Académie Royale de Belgique, 2,62).
Stephan Kuttner, La réserve papale du droit de canonisation, in: Revue historique de droit français et étranger 4,17 (1938), S. 172–228 (ND in: ders. [Hg.], The history of ideas and doctrines of canon law in the Middle Ages, London 1980 [Variorum collected studies series, 113], S. 172–228).
Guibert de Nogent, Autobiographie, ed. Edmond-René Labande, Paris 1981 (Les Classiques de l’histoire de France au Moyen Âge, 34).
Léon-Honoré Labande, Histoire de Beauvais et de ses institutions communales jusqu’au commencement du XVe siècle, Paris 1892.
Recueil de pièces historiques sur la reine Anne ou Agnès, épouse de Henri Ier, roi de France et fille de Iarosslaf Ier, grand-duc de Russie, ed. Alexandre Labanoff de Rostoff, Paris 1825.
Sacrosancta concilia ad regiam editionem exacta, ed. Philippus Labbe, Gabriel Cossartius, 17 Bde., Paris 1671–1672.
Gerhard Laehr, Aus der Briefsammlung von St. Victor, in: Leo Santifaller (Hg.), Festschrift Albert Brackmann, Weimar 1931, S. 402–421.
Cartulaire de l’abbaye de La Chapelle-aux-Planches: chartes de Montierendier, de Saint-Étienne et de Toussaints de Chalons, d’Andecy, de Beaulieu et de Rethel, ed. Charles Lalore, Troyes 1878 (Collection des principaux cartulaires du diocèse de Troyes, 4).
De oorkonden van het Sint-Donatiaanskapittel te Brugge (9de eeuw–1300), ed. Véronique Lambert (Koninklijke Commissie voor Geschiedenis. Series I in 4°), Bruxelles 2008.
Paolo Lamma, Comneni e Staufer, 2 Bde., Rom 1955–1957 (Studi storici, 14–18, 22–25).
Johannes Laudage, Alexander III. und Friedrich Barbarossa, Köln 1997 (Forschungen zur Kaiser- und Papstgeschichte des Mittelalters. Beihefte zu J. F. Böhmer, Regesta Imperii, 16).
Les annales de Flodoard, ed. Philippe Lauer, Paris 1905 (Collection de textes pour servir à l’étude et à l’enseignement de l’histoire, 39).
Philippe Lauer, Recueil des actes de Louis IV roi de France (936–954), Pais 1894 (Chartes et diplômes relatifs à l'histoire de France 5).
Orderici Vitalis Historiae ecclesiasticae libri tredecim, ed. Auguste Le Prévost, 5 Bde., Paris 1838–1855.
Cartulaire de l’Hôtel-Dieu de Beauvais: comprenant 529 chartes la plupart originales conservées aux archives hospitalières de cette ville, ed. Victor Leblond, Paris 1919 (Publications de la Société académiques de l’Oise. Documents, 4).
Yves de Chartres, Correspondance, ed. Jean Leclercq, Paris 1949 (Les classiques de l’histoire de France au Moyen Âge, 22).
Sancti Bernardi opera, ed. Jean Leclercq, Henri-Maria Rochais, 8 Bde., Rom 1957–1977.
Œuvres complètes de Suger, ed. Albert Lecoy de la Marche, Paris 1867
Séraphin Lenssen, À propos de Cîteaux et S. Thomas de Cantorbéry. L’abdication du Bx Geoffroy d’Auxerre comme Abbé de Clairvaux, in: Collectanea cisterciensia 17 (1955), S. 98–110.
Catalogue des actes des comtes de Toulouse, ed. Émile Guillaume Léonard, Paris 1932.
Émile Lesne, Hincmar et l’empereur Lothaire. Étude sur l’église de Reims au IXe siècle, in: Revue des questions historiques, N. S. 34 (1905), S. 5–58.
Émile Lesne, La lettre interpolée d’Hadrien Ier à Tilpin et l’Église de Reims au IXe siècle, in: Le Moyen Âge 26 (1913), S. 325–351, 389–413.
Annales de l’église cathédrale de Noyon, ed. Jacques Le Vasseur, Paris 1633.
Léon Levillain, Examen critique des chartes mérovingiennes et carolingiennes de l’abbaye de Corbie, Paris 1902 (Mémoires et documents de l’École des chartes, 5).
Wilhelm Levison, England and the Continent in the 8th Century, Oxford 1946 (The Ford Lectures).
Félix Liénard, Dictionnaire topographique de la France, Bd. 19: Dictionnaire topographique du département de la Meuse, Paris 1872.
Epistolae pontificum Romanorum ineditae, ed. Samuel Loewenfeld, Leipzig 1885.
Samuel Loewenfeld, Kleinere Beiträge. I.: Zur Papstgeschichte des 12. Jahrhunderts, in: Neues Archiv 11 (1886), S. 595–597.
Dietrich Lohrmann, Kirchengut im nördlichen Frankreich. Besitz, Verfassung und Wirtschaft im Spiegel der Papstprivilegien des 11.–12. Jahrhunderts, Bonn 1983 (Pariser historische Studien, 20).
Dietrich Lohrmann, Vom gerichtlichen Zweikampf zum Prozeß an der Kurie: Mühlenkonflikte im französischen 11.–12. Jahrhundert, in: Lotte Kéry, Dietrich Lohrmann, Harald Müller (Hg.), Licet preter solitum. Ludwig Falkenstein zum 65. Geburtstag, Aachen 1998, S. 55–65.
Dietrich Lohrmann, Papes et cardinaux en France et en Bourgogne au temps de la Réforme grégorienne, in: Jean-François Reynaud (Hg.), L’abbaye d’Ainay. Des origines au XIIe siècle, Lyon 2008, S. 161–180.
Papsturkunden in Frankreich. N. F. 7: Nördliche Île-de-France und Vermandois, ed. Dietrich Lohrmann, Göttingen 1976 (Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften in Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, 3. Folge, 95).
Dietrich Lohrmann, Das Register Papst Johannes’ VIII. 872–882, Tübingen 1968 (Bibliothek des Deutschen Historischen Instituts in Rom, 30).
Papsturkunden in Frankreich. N. F. 8: Diözese Paris I: Urkunden und Briefsammlungen der Abteien Sainte-Geneviève und Saint-Victor, ed. Dietrich Lohrmann, Gunnar Teske, Göttingen 1989 (Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften in Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, 3. Folge, 174).
Auguste Longnon, Dictionnaire topographique de la France, Bd. 15: Dictionnaire topographique du Département de la Marne, Paris 1891.
Ferdinand Lot, Une année du règne de Charles le Chauve: année 866, in: Le Moyen Âge 15 (1902), S. 393–438 (ND in: ders., Recueil des travaux historiques, Bd 2, Genf 1970 [École Pratique des Hautes Études, Sciences Historiques et Philologiques, 5,7], S. 415–460).
Ferdinand Lot, Une charte fausse d’Adalbéron, archevêques de Reims, in: Bibliothèque de l’École des Chartes 52 (1891), S. 31–45 (ND in: ders., Recueil des travaux historiques, Bd. 3, Genf 1973 [École Pratique des Hautes Études, Sciences Historiques et Philologiques, 5,9], S. 13–27).
Ferdinand Lot, Études sur le règne de Hugues Capet et la fin du Xe siècle, Paris 1903 (Bibliothèque de l’École des Hautes Études. 4e Section. Sciences Historiques et Philologiques, 147) (ND Genf 1975).
Ferdinand Lot, Les derniers Carolingiens. Lothaire, Louis V, Charles de Lorraine (954–991), Paris 1891 (Bibliothèque de l’École des Hautes Études. 4e Section. Sciences Historiques et Philologiques, 87).
Achille Luchaire, Études sur les actes de Louis VII, Paris 1885 (Histoire des institutions monarchiques de la France sous les premiers Capétiens[Mémoires et documents]).
Achille Luchaire, Louis VI le Gros. Annales de sa vie et de son règne (1081–1137), Paris 1890.
Epistolae et vita divi Thomae martyris et archiepiscopi Cantuariensis, nec non epistolae Alexandri III. pontificis, Galliae regis Ludovici Septimi, Angliae regis Henrici II. aliarumque plurium sublimium ex utroque foro personarum, ed. Christianus Lupus, 2 Bde., Bruxelles 1682.
De re diplomatica, ed. Jean Mabillon, 2. Aufl., Paris 1709.
Chronicon Ecclesiae Beatae Mariae Virginis Bonae Spei ordinis Praemonstratensis ex archivis eiusdem et quibusdam auctoribus compositum, ed. Engelbert Maghe, Bonne-Espérance 1704.
Magnae Moraviae fontes historici, Bd. 3: Diplomata, epistolae, textus historici varii, ed. Dagmar Bartoňková, Brünn 1969 (Opera Universitatis Purkynianae Brunensis, Facultas Philosophica, 134).
Jean-Berthold Mahn, L’Ordre Cistercien et son gouvernement des origines au milieu du 13e siècle: 1098–1265, 2. Aufl., Paris 1951.
Ljubomir Maksimovic, Alexios II. Komnenos, in: Lexikon des Mittelalters, Bd. 1, München, Zürich 1980, Sp. 386.
Werner Maleczek, Papst und Kardinalskolleg von 1191 bis 1216. Die Kardinäle unter Coelestin III. und Innocenz III., Wien 1984 (Publikationen des Historischen Instituts beim Österreichischen Kulturinstitut in Rom, 1,6).
Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio, ed. Joannes Dominicus Mansi, Jean-Baptiste Martin, Louis Petit, 53 Bde., 2. Aufl. Paris 1901–1927.
Guillaume Marlot, Histoire de la ville, cité et université de Reims, métropolitaine de la Gaule Belgique, divisée en douze livres contenant l’estat ecclésiastique et civil du pais, 4 Bde., Reims 1843–1846.
Veterum scriptorum et monumentorum historicorum, dogmaticorum, moralium amplissima collectio, ed. Edmond Martène, Ursinus Durand, 9 Bde., Paris, 1724–1733.
Josep Maria Martì Bonet, Roma y las iglesias particulares en la concesión del palio a los obispos y arzobispos de Occidente, año 513–1143, Barcelona 1976 (Colectánea San Paciano, 214).
Jean-Baptiste Martin, Conciles et bullaire du diocèse de Lyon des origines à la réunion du Lyonnais à la France en 1312, Lyon 1905.
Epistolae Stephani IX, Nicolai II et Alexandri II pontificum Romanorum ad Gervasium Remensem archiepiscopum, nunc primum cleri Galliae auspiciis editae e bibliotheca Papirii Massoni, Lutetiae Parisiorum 1610.
Epistolae Gerberti primo Remorum, dein Ravennatum archiepiscopi postea Romani pontificis Silvestri secundi […], ed. Jean-Papire Masson, Paris 1611.
Libri sex de episcopis urbis, qui Romanam Ecclesiam rexerunt, rebusque gestis eorum, ed. Jean Papire Masson, Paris 1586.
Auguste Matton, Dictionnaire topographique de la France, Bd. 2: Dictionnaire topographique du département de l’Aisne, Paris 1871.
Regesten der Erzbischöfe von Bremen, ed. Otto Heinrich May, Bd. 1, Bremen 1937 (Veröffentlichungen der Historischen Kommission für Niedersachsen und Bremen, 11,1).
Peter R. McKeon, Hincmar of Laon and Carolingian politics, Urbana 1978.
Peter R. McKeon, Toward a Reestablishment of the Correspondence of Pope Hadrian II. The Letters exchanged between Rome and the Kingdom of Charles the Bald regarding Hincmar of Laon, in: Revue bénédictine 81 (1971), S. 169–185.
Hermann Meinert, Libelli de discordia inter monachos S. Remigii et S. Nicasii Remenses agitata tempore Paschalis II. papae, in: Leo Santifaller (Hg.), Festschrift Albert Brackmann, Weimar 1931, S. 259–292.
Papsturkunden in Frankreich, N. F. 1: Champagne und Lothringen, ed. Hermann Meinert, Göttingen 1932–1933 (Abhandlungen der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, 3. Folge, 3–4).
Angelo Melampo, Attorno alle bolle papali da Pasquale I a Pio X, Bd. 1, Rom 1904 (Miscellanea di storia e cultura ecclesiastica, 3).
Charles Mériaux, Deux cités pour un diocèse: Boulogne et Thérouanne jusqu’au milieu du XIIIe siècle, in: Jeff Rider, Benoît-Michel Tock (Hg.), Le diocèse de Thérouanne au Moyen Âge: actes de la journée d’études tenue à Lille le 3 mai 2007, Arras 2010 (Mémoires de la Comission Départementale d’Histoire et d’Archéologie du Pas-de-Calais, 39), S. 31–52.
Die Briefsammlung Gerberts von Reims, ed. Fritz Weigle, Weimar 1966 (MGH Briefe der deutschen Kaiserzeit, 2).
Briefsammlungen der Zeit Heinrichs IV., ed. Carl Erdmann, Norbert Fickermann, Weimar 1950 (MGH Briefe der deutschen Kaiserzeit, 5).
Die Konzilien der Karolingischen Teilbereiche 843–859, ed. Wilfried Hartmann, Hannover 1984 (MGH Concilia, 3).
Die Konzilien der karolingischen Teilbereiche 860–874, ed. Wilfried Hartmann, Hannover 1998 (MGH Concilia, 4).
Die Streitschriften Hinkmars von Reims und Hinkmars von Laon 869–871, ed. Rudolf Schieffer, Hannover 2003 (MGH Concilia, 4, Suppl. 2).
Die Konzilien Deutschlands und Reichsitaliens 962–1001, ed. Ernst-Dieter Hehl, Carlo Servatius, Hannover 2007 (MGH Concilia, 6,2).
Die Konzilien Deutschlands und Reichsitaliens 1023–1059, ed. Detlev Jasper, Hannover 2010 (MGH Concilia, 8).
Constitutiones et acta publica imperatorum et regum, 911–1197, Bd. 1, ed. Ludwig Weiland, Hannover 1893 (MGH Constitutiones et acta publica imperatorum et regum, 1).
Die Urkunden Friedrichs I. 1152–1158, ed. Heinrich Appelt u. a., 5 Bde., Hannover 1975–1990 (MGH Die Urkunden der deutschen Könige und Kaiser, 10).
Die Urkunden Karls III., ed. Paul Fridolin Kehr, Berlin 1937 (MGH Die Urkunden der deutschen Karolinger, 2).
Die Urkunden Ludwigs des Frommen, ed. Theo Kölzer u. a., 3 Bde., Wiesbaden 2016 (MGH Die Urkunden der Karolinger, 2).
Die Urkunden Lothars III. und der Kaiserin Richenza, ed. Emil von Ottenthal, Hans Hirsch, Berlin 1927 (MGH Die Urkunden der deutschen Könige und Kaiser, 8).
Die Urkunden Otto des III., ed. Theodor Sickel, Hannover 1893 (MGH Die Urkunden der deutschen Könige und Kaiser, 2,2).
Epistolae Merowingici et Karolini aevi, Bd. 1, ed. Wilhelm Gundlach, Ernst Dümmler, Berlin 1892 (MGH Epistolae in Quart, 3).
Epistolae Karolini aevi, Bd. 3, ed. Ernst Dümmler, Karl Hampe u. a., Berlin 1890 (MGH Epistolae in Quart, 5).
Epistolae Karolini aevi, Bd. 4, ed. Ernst Dümmler, Ernst Perels u. a., Berlin 1925 (MGH Epistolae in Quart, 6).
Epistolae Karolini aevi, Bd. 5, ed. Erich Caspar, Gerhard Laehr u. a., Berlin 1928 (MGH Epistolae in Quart, 7).
Epistolae Karolini aevi. Hincmari archiepiscopi Remensis epistolae, Bd. 6, Tl. 1, ed. Ernst Perels, Berlin 1939 (MGH Epistolae in Quart, 8,1).
Epistolae Karolini aevi. Hincmari archiepiscopi Remensis epistolae, Bd. 6, Tl. 2, ed. Rudolf Schieffer, Ernst Perels, Nelly Ertl, Wiesbaden 2018 (MGH Epistolae in Quart 8,2).
Die Briefe des heiligen Bonifatius und Lullus, ed. Michael Tangl, Berlin 1916 (MGH Epistolae selectae, 1).
Das Register Gregors VII., Tl. 1, ed. Erich Caspar, Berlin 1920 (MGH Epistolae selectae, 2,1).
Das Register Gregors VII., Tl. 2, ed. Erich Caspar, Berlin 1928 (MGH Epistolae selectae, 2,2).
Libelli de lite imperatorum et pontificum saeculis XI. et XII. conscripti, ed. Ernst Dümmler, Ernst Sackur, Hannover 1897 (MGH Libelli de lite imperatorum et pontificum, 3).
Annales et chronica aevi Salici. Vitae aevi Carolini et Saxonici, ed. Georg Heinrich Pertz, Hannover 1852 (MGH Scriptores, 10).
Historiae aevi Salici, ed. Georg Heinrich Pertz, Hannover 1856 (MGH Scriptores, 12).
Supplementa tomorum I–XII, pars I, ed. Georg Waitz u. a., Hannover 1881 (MGH Scriptores, 13).
Supplementa tomorum I–XII, pars II. Supplementum tomi XIII, ed. Georg Waitz u. a., Hannover 1883 (MGH Scriptores, 14).
Annales aevi Suevici, ed. Georg Heinrich Pertz, Hannover 1859 (MGH Scriptores, 16).
Annales aevi Suevici, ed. Georg Heinrich Pertz, Hannover 1866 (MGH Scriptores, 19).
Supplementa tomorum I, V, VI, XII. Chronica aevi Suevici, ed. Georg Heinrich Pertz, Hannover 1868 (MGH Scriptores, 20).
Chronica aevi Suevici, ed. Georg Heinrich Pertz, Hannover 1874 (MGH Scriptores, 23).
Gesta saec. XIII., ed. Georg Waitz u. a., Hannover 1880 (MGH Scriptores, 25).
Ex rerum Francogallicarum scriptoribus. Es historiis auctorum Flandrensium Francogallica lingua scriptis. Supplementum tomi XXIV, ed. Georg Waitz u. a., Hannover 1882 (MGH Scriptores, 26).
Annales, chronica et historiae aevi Saxonici, ed. Georg Heinrich Pertz, Hannover 1839 (MGH Scriptores, 3).
Supplementa tomorum I–XV, ed. Adolf Hofmeister u. a., Hannover 1934 (MGH Scriptores, 30,2).
Flodoard von Reims. Die Geschichte der Reimser Kirche, ed. Martina Stratmann, Hannover 1998 (MGH Scriptores, 36).
Richer von Saint-Remi. Historiae, ed. Hartmut Hoffmann, Hannover 2000 (MGH Scriptores, 38).
Chronica et annales aevi Salici, ed. Georg Heinrich Pertz, Hannover 1844 (MGH Scriptores, 6).
Chronica et gesta aevi Salici, ed. Georg Heinrich Pertz, Hannover 1846 (MGH Scriptores, 7).
Chronica et gesta aevi Salici, ed. Georg Heinrich Pertz, Hannover 1848 (MGH Scriptores, 8).
Ottonis et Rahewini Gesta Friderici I. imperatoris, ed. Georg Waitz, Hannover 1912 (MGH Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum separatim editi, 46).
Annales Bertiniani, ed. Georg Waitz, Hannover 1883 (MGH Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum separatim editi, 5).
Reginonis abbatis Prumiensis chronicon cum continuatione Treverensi, ed. Friedrich Kurze, Hannover 1890 (MGH Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum separatim editi, 50).
Vita Anskarii auctore Rimberto. Vita Rimberti, ed. Georg Waitz, Hannover 1884 (MGH Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum separatim editi, 55).
Annales regni Francorum inde ab a. 741 usque ad a. 829, qui dicuntur annales Laurissenses maiores et Einhardi, ed. Georg Waitz, Friedrich Kurze, Hannover 1895 (MGH Scriptores rerum Germanicarum in usum scholarum separatim editi, 6).
Gregorii episcopi Turonensis libri historiarum X, Tl. 1, ed. Bruno Krusch, Wilhelm Levison, Hannover 1951 (MGH Scriptores rerum Merovingicarum, 1,1).
Passiones vitaeque sanctorum aevi Merovingici et antiquiorum aliquot, ed. Bruno Krusch, Hannover 1896 (MGH Scriptores rerum Merovingicarum, 3).
Passiones vitaeque sanctorum aevi Merovingici, ed. Bruno Krusch, Wilhelm Levison, Hannover, Leipzig 1910 (MGH Scriptores rerum Merovingicarum, 5).
Passiones vitaeque sanctorum aevi Merovingici cum supplemento et appendice, ed. Bruno Krusch, Wilhelm Levison, Hannover, Leipzig 1920 (MGH Scriptores rerum Merovingicarum, 7).
Patrologiae cursus completus, omnium ss. Patrum, doctorum scriptorumquae ecclesiasticorum sive Latinorum, sive Graecorum. Series latina, ed. Jacques-Paul Migne, 221 Bde., Paris 1844–1865.
Ludo Milis, L’ordre des chanoines réguliers d’Arrouaise. Son histoire et son organisation, de la fondation de l’abbaye-mère vers 1090, à la fin des chapitres annuels (1471), 2 Bde., Brügge 1969 (Werken. Faculteit van de Letteren en Wijsbegeerte. Rijksuniversiteit te Gent, 147–148).
Hélène Millet, Les chanoines du chapitre cathédral de Laon (1272–1412), Rom 1982 (Collection de l’École Française de Rome, 56).
The Letters of John of Salisbury, ed. William James Millor, Christopher Nugent Lawrence Brooke, 2 Bde., London 1979–1986 (Medieval texts).
Opera diplomatica et historica, ed. Aubertus Miraeus, Johannes Foppens, 4 Bde., 2. Aufl., Bruxelles 1723–1748.
Carte Valsesiane fino al s. XV conservate negli archivi pubblici, ed. Carlo Guido Mor, Turin 1933 (Biblioteca della Società storica subalpina, 124).
Laurent Morelle, Formation et développement d’une juridiction ecclésiastique d’abbaye: les paroisses exemptes de Saint-Pierre de Corbie (XIe–XIIe siècles), in: L’encadrement religieux des fidèles au Moyen Âge et jusqu’au Concile de Trente. La paroisse, le clergé, la pastorale, la dévotion, Paris 1985 (Actes du Congrès National des Sociétés Savantes. Section d’histoire médiévale et de philologie, 109,1), S. 597–620.
Laurent Morelle, Le concile de Reims de 1049 et le statut de l’abbaye de Montier-en-Der. Avec l’édition du faux précepte de Louis le Pieux en faveur de l’Église de Reims (BM² 835), in: Francia 28,1 (2001), S. 91–113.
Les chartes de l’abbaye Saint-Pierre de Corbie (988–1196). Présentation et édition critique, ed. Laurent Morelle, 2 Bde., Diss. phil. masch. Paris 1988.
Oorkondenboek van het sticht Utrecht tot 1301, Bd. 1, ed. Samuel Muller, Arie Cornelis Bouman, Utrecht 1925.
Concilia Galliae a. 314–506, ed. Charles Munier, Turnhout 1963 (Corpus Christianorum. Series Latina, 143)
The Cartulary and Charters of Notre-Dame of Homblieres, ed. William Mendel Newman, Theodore Evergates, Giles Constable, Cambridge, MA 1990 (Medieval Academy Books, 97).
William Mendel Newman, Le personnel de la cathédrale d’Armiens, 1066–1306. Avec une note sur la famille des seigneurs de Heilly, Paris 1972.
Charters of St-Fursy of Péronne, ed. Mary A. Rouse, William Mendel Newman, Cambridge, MA. 1977 (The Mediaeval Academy of America. Publication, 85).
Codex Esromensis. Esrom Klosters Brevbog, ed. Oluf Nielsen, Kopenhagen 1880–1881.
Die Regesten der Erzbischöfe von Köln im Mittelalter, Bd. 1: 313–1099, ed. Friedrich Wilhelm Oediger, Bonn 1954–1961 (Publikationen der Gesellschaft für Rheinische Geschichtskunde, 21).
Werner Ohnsorge, Die Legaten Alexanders III. im ersten Jahrzehnt seines Pontifikats (1159–1169), Berlin 1928 (Historische Studien, 175).
Werner Ohnsorge, Das Kaiserbündnis von 842–844 gegen die Sarazenen. Datum, Inhalt und politische Bedeutung des »Kaiserbriefes aus St. Denis«, in: Archiv für Diplomatik 1 (1955), S. 88–131 (ND in: ders., Abendland und Byzanz. Gesammelte Aufsätze zur Geschichte der byzantinisch-abendländischen Beziehungen und des Kaisertums, Darmstadt 1958, S. 131–183).
Œuvres de Gerbert, pape sous le nom de Sylvestre II: coll. sur les manuscrits, précédées de sa biographie, suivies de notes critiques & historiques, ed. Alexandre Olleris, Clermont-Ferrand 1867.
Henri Omont, Bulles pontificales sur papyrus, in: Bibliothèque de l’École des chartes 65 (1904), S. 575–582.
Otto Oppermann, Die älteren Urkunden des Klosters Blandinium und die Anfänge der Stadt Gent, 2 Bde., Utrecht 1928 (Bijdragen van het Instituut voor Middeleeuwse Geschiedenis der Rijksuniversiteit te Utrecht, 11–12).
John Stephens Ott, Clerical Networks and Canon Law. The Beauvais Election Controversy of 1100–04, in: Christof Rolker (Hg.), New Discourses in Medieval Canon Law Research. Challenging the Master Narrative, Leiden u. a. 2019 (Medieval Law and Its Practice, 28), S. 58–81.
Marcel Pacaut, Alexandre III. Étude sur la conception du pouvoir pontifical dans sa pensée et dans son œuvre, Paris 1956 (L’Église et l’état au Moyen Âge, 11).
Robert Parisot, Le royaume de Lorraine sous les Carolingiens (843–923), Paris 1898.
Michel Parisse, Bullaire de la Lorraine (jusqu’en 1198), in: Annuaire de la Société d’histoire et d’archéologie de la Lorraine 69 (1969), S. 1–98.
George G. Pavloff, Papal judge delegates at the time of the Corpus iuris canonici, Washington, DC 1963 (Canon law studies, 426).
Louis-Pierre Péchenard, Histoire de l’Abbaye d’Igny, de l’Ordre de Citeaux, au diocèse de Reims, Reims 1883.
Jörg Henning Peltzer, Canon Law, Careers, and Conquest. Episcopal Elections in Normandy and Greater Anjou between c. 1140 and c. 1230, Cambridge 2008 (Cambridge studies in medieval life and thought, 4,71).
Kenneth Pennington, »Epistolae Alexandrinae«. A collection of Pope Alexander III’s letters, in: Filippo Liotta (Hg.), Miscellanea Rolando Bandinelli Papa Alessandro III. Studi, Siena 1986, S. 337–353.
Ernst Perels, Eine Denkschrift Hinkmars von Reims im Prozeß Rothads von Soissons, in: Neues Archiv 44 (1922), S. 43–100.
Ernst Perels, Papst Nikolaus I. im Streit zwischen Le Mans und St. Calais, in: Albert Brackmann (Hg.), Papsttum und Kaisertum. Forschungen zur politischen Geschichte und Geisteskultur des Mittelalters. Paul Kehr zum 65. Geburtstag, München 1926, S. 146–162.
Ernst Perels, Papst Nikolaus I. und Anastasius Bibliothecarius. Ein Beitrag zur Geschichte des Papsttums im 9. Jahrhundert, Berlin 1920.
Wolfgang Peters, Zur Gründung und frühen Geschichte des Benediktinerpriorates St. Peter in Bouillon, in: Revue bénédictine 109 (1999), S. 341–358.
Jürgen Petersohn, Kaiser, Papst und Praefectura urbis zwischen Alexander III. und Innozenz III. Probleme der Besatzung und Chronologie der römischen Präfektur im letzten Viertel des 12. Jahrhunderts, in: Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken 60 (1980), S. 157–188.
Christian Pfister, Études sur le règne de Robert le Pieux, 996–1031, Paris 1885 (Bibliothèque de l’École des Hautes Études. 4e Section. Sciences Historiques et Philologiques, 64).
Luce Piétri, Robert Neiss, Reims, in: Luce Piétri, Brigitte Beaujard, Jacques Biarne u. a. (Hg.), Topographie chrétienne des cités de la Gaule des origines au milieu du VIIIe siècle, Bd. 14: Province ecclésiastique de Reims, Belgica Secunda, Paris 2006, S. 21–45.
Ernst Pitz, Papstreskript und Kaiserreskript im Mittelalter, Tübingen 1971 (Bibliothek des Deutschen Historischen Instituts in Rom, 36).
Die Tegernseer Briefsammlung des 12. Jahrhunderts, ed. Werner Bergmann, Helmut Plechl, Hannover 2002 (MGH Briefe der deutschen Kaiserzeit, 8).
Françoise Poirier-Coutansais, Les abbayes bénédictines du diocèse de Reims, Paris 1974 (Gallia monastica. Tableaux et cartes de dépendances monastiques, 1).
Rudolf Pokorny, Ein unerkanntes Brieffragment Argrins von Lyon-Langres aus den Jahren 894/95 und zwei umstrittene Bischofsweihen in der Kirchenprovinz Lyon, in: Francia 13 (1985), S. 602–622.
Marlene Polock, Der Prozess von 1194 zwischen Orvieto und Savona um das Val di Lago. Mit Editionen der Akten und der Bischofsliste von Savona bis zum Ende des 12. Jahrhunderts, in: Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken 70 (1990), S. 46–150.
Odette Pontal, Les conciles de la France capétienne jusqu’en 1215, Paris 1995 (Histoire).
René Poupardin, Le Royaume de Provence sous les Carolingiens 855–933, Paris 1901 (Bibliothèque de l’École des Hautes Études. 4e Section. Sciences Historiques et Philologiques, 131).
Martin Preiss, Die politische Tätigkeit und Stellung der Cisterzienser im Schisma von 1159–1177, Berlin 1935 (Historische Studien, 248).
Recueil des actes de Philippe Ier, roi de France (1059–1108), ed. Maurice Prou, Paris 1908 (Chartes et diplômes relartifs à l’histoire de France, 1).
Jacques Pycke, Le chapitre cathédral Notre-Dame de Tournai de la fin du XIe à la fin du XIIIe siècle: son organisation, sa vie, ses membres, Louvain-la-Neuve 1986 (Recueil de travaux d’histoire et de philologie, 6,30).
Jacques Pycke, Répertoire biographique des chanoines de Notre-Dame de Tournai 1080–1300, Louvain-la-Neuve 1988 (Recueil de travaux d’histoire et de philologie, 6,35).
Johannes Ramackers, Eine Kassation von Papstbriefen unter Lucius III. (1185), in: Historisches Jahrbuch 55 (1935), S. 547–551.
Papsturkunden in den Niederlanden (Belgien, Luxemburg, Holland und Französisch-Flandern), ed. Johannes Ramackers, Göttingen 1933–1934 (Abhandlungen der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, 3,8–9).
Papsturkunden in Frankreich. N. F. 2: Normandie, ed. Johannes Ramackers, Göttingen 1937 (Abhandlungen der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, 3. Folge, 21).
Papsturkunden in Frankreich. N. F. 3: Artois, ed. Johannes Ramackers, Göttingen 1940 (Abhandlungen der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, 3. Folge, 23).
Papsturkunden in Frankreich. N. F. 4: Picardie, ed. Johannes Ramackers, Göttingen 1942 (Abhandlungen der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, 3. Folge, 3,27).
Papsturkunden in Frankreich. N. F. 5: Touraine, Anjou, Maine und Bretagne, ed. Johannes Ramackers, Göttingen 1956 (Abhandlungen der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, 3. Folge, 35).
Papsturkunden in Frankreich. N. F. 6: Orléanais, ed. Johannes Ramackers, Göttingen 1958 (Abhandlungen der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse, 3. Folge, 41).
Sara Ranalli, L’epistolario di Papa Ormisda, nel quadro della letteratura latina christiana del VI secolo, in: Studi e materiali di storia delle religioni 61 (1995), S. 19–54.
The Early Charters of the Augustinian canions of Waltham Abbey, Essex, 1062–1230, ed. Rosalind Ransford, Woodbridge 1989 (Studies in the history of medieval religion, 2).
Jean-Pierre Ravaux, Les Evêques de Châlons-sur-Marne des origines à 1789, Châlons-sur-Marne 1983.
Regeste Dauphinois, ou Répertoire chronologique et analytique des documents imprimés et manuscrits relatifs à l’histoire du Dauphiné, des origines chrétiennes à l’année 1349, ed. Ulysse Chevalier, Bd, 1,1–3, Valence 1913.
Regesta diplomatica historiae Danicae. Index chronologicus diplomatum et literarum, historiam Danicam inde ab antiquissimis temporibus usque ad annum 1660 illustrantium, quae in libris hactenus editis vulgata sunt, ed. Societas Regia Scientiarium Danicarum, Serie 1, Teil 1: Ab anno DCCCXXII ad annum MDXXXVI, Kopenhagen 1847.
Hans Reinhardt, La cathédrale de Reims. Son histoire, sa sculpture, ses vitraux, Paris 1963.
Kriston Rennie, Law and Practice in the Age of Reform: the Legatine Work of Hugh of Die (1073–1106), Turnhout 2010 (Medieval Church Studies, 17).
Irven M. Resnick, Odo of Cambrai and the Investiture Crisis in the Early Twelfth Century, in: Viator. Medieval and Renaissance Studies 28 (1997), S. 83–98.
Ulrich Reuling, Die Kur in Deutschland und Frankreich. Untersuchungen zur Entwicklung des rechtsförmlichen Wahlaktes bei der Königserhebung im 11. und 12. Jahrhundert, Göttingen 1979 (Veröffentlichungen des Max-Planck-Instituts für Geschichte, 64).
Timothy Reuter, Zur Anerkennung Papst Innocenz’ II. Eine neue Quelle, in: Deutsches Archiv 39 (1983), S. 395–416.
Hermann Reuter, Geschichte Alexanders des Dritten und der Kirche seiner Zeit, 3 Bde., Berlin 1860–1864.
Timothy Reuter, The Papal Schism, the Empire and the West 1159–1169, Oxford 1975.
Recueil des historiens des Gaules et de la France, ed. Martin Bouquet, Michel-Jean-Joseph Brial, Joseph Naudet, 24 Bde., Paris 1738–1904.
Gerbert d’Aurillac, Correspondance, Bd. 1: Lettres 1 à 129, Bd. 2: Lettres 130 à 220, ed. Pierre Riché, Jean-Pierre Callu, Paris 1993 (Les classiques de l’histoire de France au Moyen Âge, 35–36).
Gaston Robert, Documents sur la prévôté de Louvemont, in: Nouvelle revue de Champagne et de Brie 1 (1914), S. 41–69.
Materials for the History of Thomas Becket, archbishop of Canterbury (canonized by pope Alexander III., A. D. 1173), ed. James Craigie Robertson, Bd. 7, London 1882 (Rerum Britannicarum medii aevi scriptores, 67).
Regesta regni Hierosolymitani, 1097–1291, comp. Additamentum 1904, ed. Reinhold Röhricht, Innsbruck 1893–1904.
Christof Rolker, Marcel Schawe, Das Gutachten Ivos von Chartres zur Krönung König Ludwigs VI. Quellenstudium und Edition von Epistola 189, in: Francia 34,1 (2007), S. 147–157.
Alphonse Roserot, Répertoire historique de la Haute-Marne. Bibliographie et documents imprimés, Paris 1901.
Michel Rouche, La destinée des biens de saint Rémi durant le haut Moyen Âge, in: Walter Janssen, Dietrich Lohrmann (Hg.), Villa, curtis, grangia. Landwirtschaft zwischen Loire und Rhein von der Römerzeit zum Hochmittelalter. 16. Dt.-Franz. Historikerkolloquium des Deutschen Historischen Instituts Paris, Xanten, 28.9. –1.10.1980, München, Zürich 1983 (Beihefte der Francia, 11), S. 46–61.
Franck Roumy, Complementum justitiae exhibere. La fortune d’une clause de chancellerie pontificale aux XIIe et XIIIe siècle, in: Yves Mausen (Hg.), Der Einfluss der Kanonistik auf die europäische Rechtskultur. 4. Prozessrecht, Köln 2014 (Norm und Struktur, 37,4), S. 231–252.
Félix Rousseau, Henri l‘Aveugle, comte de Namur et de Luxembourg, 1136–1196, Liège 1921.
Nécrologe de l’Église d’Amiens, ed. Jean-Baptiste-Marie Roze, Amiens 1885 (Mémoires de la Société des Antiquaires de Picardie, 28).
Ouvrages posthumes de Jean Mabillon et de Thierri Ruinart, ed. Thierry Ruinart, 3 Bde., Paris 1724.
Trésor des chartes du comté de Rethel, ed. Gustave Saige, Henri Lacaille, Léon-Honoré Labande, 5 Bde., Monaco 1902–1916.
Alain Saint-Denis, Apogée d’une cité. Laon et son pays aux XIIe et XIIIe siècles, Nancy 1994 (Histoire et archéologie médiévale).
Alain Saint-Denis, L’historien et la cathédrale. La datation des premières cathédrales: l’exemple de Laon, in: Patrick Corbet, Jackie Lusse (Hg.), Ex animo. Mélanges d’histoire médiévale offerts à Michel Bur, Langres 2009, S. 177–228.
Alain Saint-Denis, L’hôtel-Dieu de Laon: 1150–1300. Institution hospitalière et société aux XIIe et XIIIe siècles, Nancy 1983.
Les miracles de sainte Marie de Laon. Hériman de Tournai, ed. Alain Saint-Denis, Paris 2008 (Sources d’histoire médiévale, 36).
Leo Santifaller, Saggio di un Elenco dei funzionari, impiegati e scrittori della Cancellaria Pontificia dall’inizio all’anno 1099, Rom 1940 (Bulletino dell’Instituto storico italiano, 56,1–2).
Antonio Sartoretto, Antichi documenti della diocesi di Treviso 905–1199, Treviso 1979.
Jane Eleanor Sayers, Papal judges delegate in the province of Canterbury 1198–1254. A study in ecclesiastical jurisdiction and administration, London 1971.
Theodor Schieffer, Angelsachsen und Franken. Zwei Studien zur Kirchengeschichte des 8. Jahrhunderts, Wiesbaden 1951 (Abhandlungen der Geistes- und Sozialwissenschaftlichen Klasse. Akademie der Wissenschaften und der Literatur in Mainz, 1950, 20).
Theodor Schieffer, Die päpstlichen Legaten in Frankreich. Vom Vertrag von Meersen (870) bis zum Schisma von 1130, Berlin 1935 (Historische Studien, 263).
Rudolf Schieffer, Zum Schriftverkehr zwischen Hinkmar von Reims und dem Papsttum, in: Sebastian Roebert, Antonella Ghignoli, Cornelia Neustadt u. a. (Hg.), Von der Ostsee zum Mittelmeer. Forschungen zur mittelalterlichen Geschichte für Wolfgang Huschner, Leipzig 2019 (Italia Regia, 4), S. 277–288.
Beate Schilling, Guido von Vienne. Papst Calixt II., Hannover 1998 (MGH Schriften, 45).
Franz-Josef Schmale, Friedrich I. und Ludwig VII. im Sommer des Jahres 1162, in: Zeitschrift für Bayerische Landesgeschichte 31 (1968), S. 315–368.
Bischof Otto von Freisingen und Rahewin, Die Taten Friedrichs oder richtiger Cronica, ed. Franz-Josef Schmale (Ausgewählte Quellen zur deutschen Geshcichte des Mittelalters. Freiherr-vom-Stein-Gedächtnisausgabe, 17), Darmstadt 1965.
Franz-Josef Schmale, Studien zum Schisma des Jahres 1130, Köln 1961 (Forschungen zur kirchlichen Rechtsgeschichte und zum Kirchenrecht, 3).
Urkundenbuch des Hochstifts Halberstadt und seiner Bischöfe, ed. Karl Gustav Schmidt, 4 Bde., Leipzig 1883–1889 (Publikationen aus den königlich-preußischen Staatsarchiven, 17, 21, 27, 40).
Heribert Schmitz, Appellatio extraiudicalis. Entwicklungslinien einer kirchlichen Gerichtsbarkeit über die Verwaltung im Zeitalter der klassischen Kanonistik (1140–1348), München 1970 (Münchener Theologische Studien, 3,29).
Gerhard Schmitz, Heriveus von Reims (900–922). Zur Geschichte des Erzbistums Reims am Beginn des 10. Jahrhunderts, in: Francia 6 (1978), S. 59–105.
Gerhard Schmitz, Das Konzil von Trosly (909). Überlieferung und Quellen, in: Deutsches Archiv 33 (1977), S. 341–434.
Gerhard Schneider, Erzbischof Fulco von Reims (883–900) und das Frankenreich, München 1973 (Münchener Beiträge zur Mediävistik und Renaissance-Forschung, 14).
Percy Ernst Schramm, Der König von Frankreich. Das Wesen der Monarchie vom 9. zum 16. Jahrhundert, 2 Bde., 2. Aufl., Darmstadt 1960.
Georg Schreiber, Kurie und Kloster im 12. Jahrhundert: Studien zur Privilegierung, Verfassung und besonders zum Eigenkirchenwesen der vorfranziskanischen Orden vornehmlich auf Grund der Papsturkunden von Paschalis II. bis auf Lucius III. (1099–1181), 2 Bde., Stuttgart 1910 (Kirchenrechtliche Abhandlungen, 65–66).
Isolde Schröder, Die westfränkischen Synoden von 888 bis 987 und ihre Überlieferung, München 1980 (MGH Hilfsmittel, 3).
Hinkmar von Reims, De iure metropolitanorum, Studien und Edition, ed. Mathias Schrör, Köln 2020 (Libelli Rhenani, 80).
Heinrich Schrörs, Hinkmar, Erzbischof von Reims. Sein Leben und seine Schriften, Freiburg i. Br. 1884.
Otto Schumann, Die päpstlichen Legaten in Deutschland zur Zeit Heinrichs IV. und Heinrichs V. (1056–1125), Marburg a. d. Lahn 1912.
Bernd Schütte, Die Briefe des Abtes Walo von St. Arnulf vor Metz, Hannover 1995 (MGH Studien und Texte, 10).
Willi Schwarz, Der Investiturstreit in Frankreich, in: Zeitschrift für Kirchengeschichte 42 (1923), S. 255–328.
Ursula Schwerin, Die Aufrufe der Päpste zur Befreiung des Heiligen Landes von den Anfängen bis zum Ausgang Innozenz IV.: ein Beitrag zur Geschichte der kurialen Kreuzzugspropaganda und der päpstlichen Epistolographie, Berlin 1937 (Historische Studien, 301).
Maximilian Sdralek, Wolfenbüttler Fragmente. Analekten zur Kirchengeschichte des Mittelalters aus Wolfenbüttler Handschriften, Münster i. W. 1891 (Kirchengeschichtliche Studien, 1,2).
Cartulaire de Saint Bavon à Gand, ed. Constant Philippe Serrure, o. O. 1836.
M. Siguret, Étude sur la correspondance diplomatique des papes avec les archevêques de Bourges, de Nicolas Ier à Innocent III, Châteauroux 1902.
Heinrich Singer, Neue Beiträge über die Dekretalensammlungen vor und nach Bernhard von Pavia. Mit Benutzung der in Friedrich Maassens Nachlasse enthaltenen Vorarbeiten, Wien 1913 (Sitzungsberichte. Akademie der Wissenschaften in Wien, Philologisch-Historische Klasse, 171,1).
Concilia antiqua Galliae, tres in tomos ordine digesta, ed. Jacques Sirmond, 4 Bde., Paris 1629–1666.
Goffridi abbatis Vindocinensis S. Priscae cardinalis opera, ed. Jacobus Sirmond, Paris 1610.
Petri abbatis Cellensis epistolarum libri IX. Item Alexandri III. Papae ad Petrum eundem et alios epistolae LVI, ed. Jacques Sirmond, Paris 1613.
Robert Somerville, Papal excerpts in Arsenal MS 713B: Alexander II and Urban II, in: Peter Landau, Jörg Müller (Hg.), Proceedings of the Ninth International Congress of Medieval Canon Law Munich, 13–18 July 1992, Vatikanstadt 1997 (Monumenta iuris canonici C/10), S. 169–184.
Robert Somerville, Pope Alexander III and the Council of Tours (1163). A Study of Ecclesiastical Politics and Institutions in the 12th Century, Berkeley, California 1977 (Publications of the Center for medieval and Renaissance studies, 12).
Robert Somerville, Pope Urban II’s council of Piacenza, Oxford 2011.
Scotia Pontificia. Papal Letters to Scotland before the Pontificate of Innocent III, ed. Robert Somerville, Oxford 1982.
Robert Somerville, Stephan Kuttner, Pope Urban II, the Collectio Britannica, and the Council of Melfi (1089), Oxford 1996.
Luchesius G. Spätling, Kardinallegat Petrus im Pontifikat Honorius II. (1124–1130), in: Antonianum 38 (1963), S. 162–192.
Heinrich Sproemberg (Hg.), Beiträge zur belgisch-niederländischen Geschichte, Berlin 1959 (Forschungen zur mittelalterlichen Geschichte, 3).
Martina Stratmann, Briefe an Hinkmar von Reims, in: Deutsches Archiv 48 (1992), S. 37–81.
Martina Stratmann, Die Königs- und Privaturkunden für die Reimser Kirche bis gegen 900, in: Deutsches Archiv 52 (1996), S. 1–55.
Egied Idesbald Strubbe, Léon Voet, De chronologie van de middeleeuwen en de moderne tijden in de Nederlanden, Antwerpen, Amsterdam 1960.
Chronica magistri Rogeri de Houedene, ed. William Stubbs, 4 Bde., London 1868–1871.
Gesta regis Henrici secundi Benedicti abbatis. The Chronicle of the Reigns of Henry II. and Richard I. A. D. 1169–1192, known commonly under the Name of Benedict of Peterborough, ed. William Stubbs, 2 Bde., London 1867 (Rerum Britannicarum medii aevi Scriptores, 49,1–2).
Peter Frederik Suhm, Historie af Danmark, 14 Bde., Kopenhagen 1782–1828.
Michael Tangl, Studien zur Neuausgabe der Bonifatius-Briefe, Tl. 2, in: Neues Archiv 41 (1919), S. 23–101.
Die päpstlichen Kanzleiordnungen von 1200–1500, ed. Michael Tangl, Innsbruck 1894.
Monuments historiques. Cartons de rois, ed. Jules Tardif, Paris 1866 (Inventaires et documents publiés par ordre de l’Empereur).
Gunnar Teske, Die Briefsammlungen des 12. Jahrhunderts in St. Viktor/Paris. Entstehung, Überlieferung und Bedeutung für die Geschichte der Abtei, Bonn 1993 (Studien und Dokumente zur Gallia Pontificia, 2).
Recueil des actes de Charles II le Chauve, roi de France (840–877), ed. Georges Tessier, 3 Bde., Paris 1943–1955 (Chartes et diplômes relatifs à l’histoire de France).
Sabine Teubner-Schoebel, Bernhard von Clairvaux als Vermittler an der Kurie. Eine Auswertung seiner Briefsammlung, Bonn 1993 (Studien und Dokumente zur Gallia Pontificia, 3).
Disquisitiones criticae in praecipuas canonum et decretalium collectiones seu sylloges Gallabdianae continuatio, ed. Augustinus Theiner, Rom 1836.
Matthias Thumser, Die Frangipane. Abriß der Geschichte einer Adelsfamilie im hochmittelalterlichen Rom, in: Quellen und Forschungen aus italienischen Archiven und Bibliotheken 71 (1991), S. 106–163.
Helene Tillmann, Die päpstlichen Legaten in England bis zur Beendigung der Legation Gualas (1218), Bonn 1926.
Les chartes des évêques d’Arras (1093–1203), ed. Benoît-Michel Tock, Paris 1991 (Collection de documents inédits sur l’histoire de France. Série in -8°, 20).
Benoît-Michel Tock, Les élections épiscopales à Arras de Lambert à Pierre Ier (1093–1203), in: Revue belge de philologie et d’histoire 65 (1987), S. 709–721.
Monumenta Arroasiensia. Textes narratifs et diplomatiques de l’abbaye d’Arrouaise, ed. Benoît-Michel Tock, Turnhout 2000 (Corpus Christianorum. Continuatio mediaevalis, 175).
Bullarum, diplomatum et privilegiorum sanctorum Romanorum pontificum Taurinensis editio: locupletior facta collectione novissima plurium brevium, epistolarum, decretorum actorumque S. Sedis a S. Leone M. usque ad praesens, ed. Aloysius Tomassetti, 17 Bde., Turin 1857–1872.
François-Olivier Touati (Hg.), Maladie, médecine et société. Approches historiques pour le présent, 2 Bde., Paris 1993.
Walter Ullmann, Nos si aliquid incompetenter. Some Oberservations on the Register Fragments of Leo IV in the Collectio Britannica, in: Ephemerides Iuris Canonici 9 (1953), S. 275–287.
Chronicon Vormeselense, ed. Ferdinand van de Putte, Charles Louis Carton, Brugis 1847 (Recueil de chroniques, chartes et autres documents concernant l’histoire et les antiquités de la Flandre-Occidentale, 1,7).
Catalogue descriptif des manuscrits de la Bibliothèque de Luxembourg, ed. Nicolas van Werveke, Luxemburg 1894.
La chronique de Gislebert de Mons. Nouvelle édition, ed. Léon Vanderkindere, Bruxelles 1904.
Archives administratives de la ville de Reims, ed. Pierre-Joseph Varin, 3 Bde., Paris 1839–1848 (Collection de documents inédites sur l’histoire de France).
Archives législatives de la ville de Reims, ed. Pierre-Joseph Varin, 4 Bde., Paris 1840–1852 (Collection de documents inédits sur l’histoire de France).
De oorkonden van de Sint-Baafsabdij te Gent (819–1321), ed. Cyriel Vleeschouwers, 2 Bde., Bruxelles 1990–1991 (Publications de la Commission Royale d’histoire. In-Quarto).
Curt-Bogislav Graf von Hacke, Die Palliumsverleihungen bis 1143. Eine diplomatisch-historische Untersuchung, Göttingen 1898.
Gerold Meyer von Knonau, Jahrbücher des Deutschen Reiches unter Heinrich IV. und Heinrich V., 7 Bde., Leipzig 1890–1909 (Jahrbücher der Deutschen Geschichte, 14,1–7).
Acta pontificum Romanorum inedita. Urkunden der Päpste, ed. Julius von Pflugk-Harttung, 3 Bde., Tübingen 1881–1886.
Julius von Pflugk-Harttung, Beiträge zur Jaffé’s Regestensammlung, in: Neues Archiv 7 (1882), S. 83–120.
Julius von Pflugk-Harttung, Päpstliche Originalurkunden und Scheinoriginale, in: Historisches Jahrbuch 5 (1884), S. 489–575.
Urkunden- und Quellenbuch zur Geschichte der altluxemburgischen Territorien bis zur burgundischen Zeit, ed. Camille Wampach, 10 Bde., Luxemburg 1935–1955.
Suger, Vie de Louis VI le Gros, ed. Henri Waquet, 2. Aufl., Paris 1964 (Les classiques de l’histoire de France au Moyen Âge, 11).
Ernest Warlop, The Flemish Nobility before 1300, 2 Bde., Kortrijk 1975.
Reginonis abbatis Prumensis Libri duo de Synodalibus causis et disciplinis ecclesiasticis, ed. Friedrich Wilhelm Wasserschleben, Leipzig 1840.
Wilhelm Wattenbach, Aus den Briefen des Guido von Bazoches, in: Neues Archiv 16 (1891), S. 67–114.
Wilhelm Wattenbach, Eine Hildesheimer Briefsammlung, in: Neues Archiv 6 (1881), S. 169–184.
Julius Wattendorff, Papst Stephan IX., Paderborn 1883 (Münsterische Beiträge zur Geschichtsforschung, 3).
Table chronologique des chartes et diplômes imprimés concernant l’histoire de la Belgique, ed. Alphonse Wauters, Stanislas Bormans, Joseph Halkin, 11 Bde., Bruxelles 1866–1971 (Commission royale d’histoire. Publications in-quarto, 12,1–11).
Fritz Weigle, Studien zur Überlieferung der Briefsammlung Gerberts von Reims, in: Deutsches Archiv 10 (1953–1954), S. 19–70.
Stefan Weiss, Die Urkunden der päpstlichen Legaten von Leo IX. bis zu Coelestin III. (1049–1198), Köln 1995 (Forschungen zur Kaiser- und Papstgeschichte des Mittelalters. Beihefte zu J. F. Böhmer, Regesta Imperii, 13).
Judith Werner, Papsturkunden vom 9. bis ins 11. Jahrhundert: Untersuchungen zum Empfängereinfluss auf die äußere Urkundengestalt, Berlin 2017 (Abhandlungen der Akademie der Wissenschaften zu Göttingen, N. F. 43).
Walther-Holtzmann-Kartei (Regesta Decretalium), URL: https://www.kuttner-institute.jura.uni-muenchen.de/holtzmann_formular.htm.
Wilhelm Wiederhold, Papsturkunden in Frankreich 2: Burgund mit Bresse und Bugey, in: Nachrichten von der Gesellschaft der Wissenschaften zu Göttingen. Philologisch-Historische Klasse Beiheft 2 (1906), S. 1–98 (ND in: ders., Papsturkunden in Frankreich. Reiseberichte zur Gallia Pontificia, Bd. 1, Vatikanstadt 1985 (Acta Romanorum Pontificum, 7), S. 147–244.).
John R. Williams, Archbishop Manasses I of Rheims and Pope Gregory VII, in: The American Historical Review 54 (1948–1949), S. 804–824.
Heinz Wolter, Die Synoden im Reichsgebiet und in Reichsitalien von 916 bis 1056, Paderborn, München, Wien, Zürich 1988 (Konziliengeschichte, Reihe A. Darstellungen, 5).
Barbara Zenker, Die Mitglieder des Kardinalkollegiums von 1130 bis 1159, Diss. Würzburg 1964.
Harald Zimmermann, Ottonische Studien. 1. Frankreich und Reims in der Politik der Ottonenzeit, in: Mitteilungen des Instituts für Österreichische Geschichtsforschung. Ergänzungsband 20,1 (1962), S. 122–146 (ND in ders., Im Bann des Mittelalters. Ausgewählte Beiträge zur Kirchen- und Rechtsgeschichte. Festgabe zu seinem 60. Geburtstag, hg. von Immo Eberl, Hans-Henning Kortüm, Siegmaringen 1986, S. 1–69).